Vympel R-77 hay còn gọi là RVV-AE (NATO định danh AA-12 Adder) là loại tên lửa không đối không tầm trung – xa hiện đại hàng đầu thế giới hiện nay. R-77 là một đối thủ trực tiếp nặng ký với tên lửa không đối không tầm trung – xa AIM-120 AMRAAM của Mỹ.
Công tác phát triển R-77 được Phòng thiết kế Vympel khởi xướng vào năm 1982, nó là đại diện cho tên lửa đa nhiệm đầu tiên của Nga sử dụng cho cả không quân chiến thuật và không quân chiến lược. R-77 hoạt động theo nguyên lý “bắn-quên”, tên lửa được thiết kế để chống lại tất cả các mục tiêu đường không.
R-77 cũng được thiết kế để tấn công bắn hạ tên lửa không đối không tầm trung AIM-120ARMAAM hoặc tên lửa không đối không AIM-54 Phoenix. Nó cũng có thể được sử dụng để chống lại tên lửa hành trình và các loại vũ khí dẫn đường chính xác khác.
Tên lửa được giới thiệu cho công chúng vào năm 1992 tại triển lãm MosAeroshow 92 với tên gọi R-77 RVV-AE . Các nhà báo phương Tây khi nhìn thấy R-77 đã đặt cho nó biệt danh AMRAAM Ski để ví von và so sánh nó với AIM-120AMRAAM của Mỹ. Tên lửa còn được biết đến với tên gọi khác là Izdieliye-170 (Sản phẩm-170).
 |
Đạn tên lửa đối không tầm trung - xa R-77 lắp trên Su-30MKI của Không quân Ấn Độ.
|
Nó có thể trang bị rộng rãi cho các tiêm kích của Nga như Su-27, Su-30MK, Su-34, Su-33, Su-35, Su-37, MiG-29, MiG-35, MiG-31. Thậm chí, ngay cả MiG-21 nếu được nâng cấp về hệ thống điện tử cũng có khả năng sử dụng R-77.
R-77 có thiết kế khí động học rất dễ nhận biết đó là 4 vây lái hình lưới ở phía đuôi cùng 4 vây ổn định hình chữ nhật ở gần giữa thân. Mỗi vây được bao bọc bằng một khung kim loại bên trong có các tấm kim loại được thiết kế dạng lưới. Giải pháp thiết kế này được giới thiệu là giúp kiểm soát tên lửa tốt hơn trong điều kiện tốc độ cao cũng như giảm trọng lượng.
Để hoàn thiện được thiết kế vây lưới này các kỹ sư đã phải mất tới 3 năm để thiết kế lý thuyết và thử nghiệm. Người Nga gọi đây là công nghệ lệch khí động lực. Với kiểu vây lái này không cần đòi hỏi một động cơ mạnh như kiểu vây lái thông thường và nó còn có tác dụng làm giảm diện tích phản hồi radar RCS.
Tên lửa đang được sản xuất với 3 biến thể trang bị đầu tự dẫn khác nhau gồm:
- R-77 tiêu chuẩn sử dụng đầu tự dẫn radar chủ động (cách mục tiêu một cự ly nhất định, radar trên tên lửa tự bám bắt mục tiêu không cần sự can thiệp từ máy bay phóng)
- R-77T sử dụng đầu tự dẫn hồng ngoại Mk-80M tương tự như trên tên lửa R-73M, và R-27T
- R-77P sử dụng đầu tự dẫn quang điện.
Các thiết kế tên lửa của Nga luôn được trang bị nhiều loại đầu tự dẫn khác nhau để thực hiện đòn tấn công phóng loạt 2 quả với 2 loại đầu tự dẫn khác nhau. Lối chiến thuật này được xem là một sự kết thúc cho “trò chơi không chiến” khi mà đối phương cần phải đánh bại 2 cơ chế dẫn đường khác nhau cùng lúc nếu muốn sống sót.
 |
Tiêm kích đa năng Su-30MK của Không quân Nga phóng tên lửa R-77.
|
R-77 tiêu chuẩn được trang bị radar chủ động 9B-1348E có khả năng khóa mục tiêu ở cự ly 20km. Radar có thể hoạt động ở 2 chế độ, nếu tấn công mục tiêu ở tầm gần tên lửa sẽ khóa mục tiêu ngay từ trên máy bay và hoạt động theo nguyên lý “bắn-quên”. Nếu tấn công các mục tiêu tầm xa tên lửa được dẫn hướng đến mục tiêu kết hợp quán tính, cập nhật thông số về mục tiêu ở pha giữa, pha cuối tên lửa khóa mục tiêu bằng radar chủ động.
Tên lửa có chiều dài 3,6m, đường kính 200mm, sải cánh 350mm, trọng lượng phóng 175kg, tầm bắn từ 40-80km tùy biến thể. Tên lửa được trang bị đầu đạn nặng 20kg với ngòi nổ lade cận đích, tốc độ của tên lửa gấp 4,5 lần tốc độ âm thanh (5.000km/h).
 |
Su-30MK2 của Việt Nam có thể đã được trang bị tên lửa đối không siêu hạng R-77.
|
Gần đây, Vympel đã giới thiệu thêm biến thể R-77M-PD hay còn gọi RVV-AE-PD, sử dụng động cơ ramjet nhiên liệu rắn cho phép đạt tầm bắn tới 160km, trong lượng phóng tăng lên 195kg.
Biến thể hiện đại hơn nữa là RVV-AE-ZKR được thiết kế như một “siêu tên lửa đối không” với phần thân sau có đường kính khá lớn để tăng tầm bắn. Tầm bắn của biến thể này được dự đoán lên đến 180km, trọng lượng phóng tăng lên 226kg.
Theo một số nguồn tin chưa được xác nhận nhiều khả năng Việt Nam đã nhập khẩu tên lửa R-77 để trang bị cho Su-30MK2 của Không quân Việt Nam. Nếu thông tin trên là đúng sự thật thì khả năng tấn công của Su-30MK2 sẽ được tăng lên rất nhiều.
Với R-77, Su-30MK2 của Không quân Việt Nam đã có đủ “bộ 3 sát thủ” tầm gần R-73, tầm trung R-27 và tầm trung – xa R-77 đều là những tên lửa không đối không hàng đầu thế giới hiện nay.