Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, trong số 122 gói thầu mà Công ty TNHH Tin học Á Châu (Tin học Á Châu) đã trúng, có một tỷ lệ không nhỏ các gói thầu ghi nhận mức độ cạnh tranh hạn chế. Biểu hiện rõ nhất là số lượng nhà thầu tham gia ít, và đặc biệt là kịch bản quen thuộc: Các đối thủ cạnh tranh lần lượt bị loại vì những lý do liên quan đến năng lực, kinh nghiệm hoặc không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, mở đường cho Tin học Á Châu trúng thầu với giá sát nút.

Để làm rõ hơn về tính cạnh tranh thực tế, chúng ta hãy đi sâu phân tích một số gói thầu điển hình.

Kịch bản "một mình một ngựa" tại Bến Tre cũ

Một ví dụ điển hình cho kịch bản này là gói thầu "Mua sắm màn hình tương tác thông minh cho các trường học năm 2024" tại Bến Tre. Gói thầu này do Công ty Cổ phần Tư vấn Xây dựng Bến Tre làm bên mời thầu (Chủ đầu tư là Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Bến Tre cũ). Gói thầu có giá dự toán là 1.338.204.000 đồng.

Tại thời điểm mở thầu, chỉ có 2 nhà thầu nộp E-HSDT là Công ty TNHH một thành viên Gia Song Anh và Công ty TNHH Tin học Á Châu. Về lý thuyết, đây là một cuộc đấu thầu cạnh tranh. Tuy nhiên, diễn biến sau đó lại cho thấy một kết quả hoàn toàn khác.

Theo Báo cáo đánh giá E-HSDT (tham chiếu số 3185/BCDG-CPTVXD-TTTV), nhà thầu Công ty TNHH một thành viên Gia Song Anh bị đánh giá là "Không đạt" ở bước đánh giá về kỹ thuật. Báo cáo chỉ ra hàng loạt các thông số kỹ thuật của hàng hóa do nhà thầu này đề xuất không đáp ứng yêu cầu của E-HSMT. Các lỗi được liệt kê chi tiết, từ tính năng kết nối không dây, vi xử lý của máy tính mini tích hợp, đến các cổng kết nối, độ phân giải và nguồn điện.

Với việc đối thủ duy nhất bị loại vì lý do kỹ thuật, Tin học Á Châu trở thành nhà thầu duy nhất vượt qua bước này và bước vào vòng đánh giá tài chính. Kết quả không nằm ngoài dự đoán, ngày 26/12/2024, Tin học Á Châu được công bố trúng thầu với giá 1.328.460.000 đồng.

Tỷ lệ tiết kiệm đạt được chỉ là 9.744.000 đồng, tương đương khoảng 0,72% so với giá gói thầu. Một mức tiết kiệm rất thấp cho một gói thầu mua sắm thiết bị điện tử trị giá hơn 1,3 tỷ đồng.

Kịch bản này đặt ra câu hỏi về chất lượng chuẩn bị hồ sơ dự thầu của đối thủ cạnh tranh, hoặc ngược lại, về tính chất của các yêu cầu kỹ thuật trong hồ sơ mời thầu. Liệu các tiêu chí kỹ thuật có quá chi tiết, đặc thù, dẫn đến việc chỉ có một số ít nhà thầu đáp ứng được hay không?

Gói thầu hơn 4,2 tỷ tại Kiên Giang cũ: Đối thủ bị loại vì kinh nghiệm và kỹ thuật

Một trường hợp tương tự diễn ra tại gói thầu số 09: Mua sắm thiết bị, do Công ty TNHH MTV Tư vấn Xây dựng Cao Huỳnh Phát (Kiên Giang) mời thầu. Gói thầu này có quy mô lớn hơn, với giá trị hơn 4,2 tỷ đồng.

Tại gói thầu này, có 3 nhà thầu tham gia. Tuy nhiên, theo thông tin công bố, 2 nhà thầu đã bị loại trong quá trình đánh giá. Một nhà thầu bị loại do không đáp ứng yêu cầu về năng lực kinh nghiệm (không có hợp đồng tương tự đáp ứng yêu cầu của E-HSMT). Nhà thầu còn lại bị loại ở bước đánh giá kỹ thuật do hàng hóa đề xuất không đáp ứng các thông số kỹ thuật mà E-HSMT đưa ra.

Cuối cùng, chỉ còn lại Tin học Á Châu là nhà thầu đáp ứng đầy đủ các yêu cầu. Ngày 01/11/2023, công ty được công bố trúng thầu với giá 4.282.673.000 đồng. Việc 2/3 số nhà thầu tham gia bị loại vì các lý do cơ bản cho thấy tính cạnh tranh của gói thầu này cần được xem xét kỹ lưỡng.

Tỷ lệ tiết kiệm "tượng trưng"

Nhiều gói thầu khác cũng ghi nhận mức tiết kiệm ở mức "tượng trưng". Ví dụ, gói thầu "Mua sắm tài sản phục vụ hoạt động thường xuyên của Ủy ban nhân dân các phường và phục vụ công tác chuyên môn của Phòng Tài nguyên và Môi trường quận" tại Cần Thơ, do CÔNG TY TNHH TƯ VẤN THIẾT KẾ & XÂY DỰNG TIẾN VINH mời thầu.

Ngày 27/12/2024, Tin học Á Châu trúng thầu với giá 1.915.892.000 đồng. Dữ liệu ghi nhận tỷ lệ giá trúng thầu so với dự toán tại gói này lên tới 99,67%, nghĩa là tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt khoảng 0,33%.

Cạnh tranh hạn chế tại các gói thầu quy mô lớn

Ngay cả ở các gói thầu có giá trị hàng chục tỷ đồng mà Tin học Á Châu tham gia với vai trò liên danh, mức độ cạnh tranh cũng không thực sự cao.

Điển hình là gói thầu "Cung cấp, lắp đặt thiết bị nghề Quản trị mạng máy tính và công nghệ thông tin (bao gồm hệ thống camera quản lý)" thuộc dự án của Trường Cao đẳng Nghề Cần Thơ. Gói thầu này có giá trị dự toán rất lớn, hơn 23,4 tỷ đồng.

Tại gói thầu này, chỉ có 2 nhà thầu tham gia nộp hồ sơ. Đây là một con số rất khiêm tốn đối với một gói thầu có quy mô lớn như vậy trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Việc chỉ có 2 đơn vị tham gia là một dấu hiệu cho thấy sự hạn chế cạnh tranh ngay từ đầu vào.

Kết quả, Liên danh Công ty Cổ phần Dịch vụ Công nghệ TSC Việt Nam và Công ty TNHH Tin học Á Châu đã trúng thầu với giá 18.576.819.000 đồng (theo Quyết định phê duyệt số 261/QĐ-CĐN-DA2 ngày 03/11/2022). Mặc dù tỷ lệ tiết kiệm ở gói thầu này đạt mức khá, nhưng câu hỏi đặt ra là nếu có nhiều nhà thầu hơn tham gia cạnh tranh, liệu hiệu quả kinh tế có thể cao hơn nữa hay không?

Nghi vấn về tính minh bạch và đối chiếu với Luật Đấu thầu

Hiện tượng các nhà thầu đối thủ liên tục bị loại vì các lý do kỹ thuật, dẫn đến việc một nhà thầu quen thuộc trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm thấp, là một vấn đề cần được quan tâm trong công tác đấu thầu.

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rất rõ về mục tiêu của hoạt động đấu thầu là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, trên thực tế, việc hạn chế cạnh tranh có thể diễn ra dưới nhiều hình thức tinh vi.

Việc xây dựng hồ sơ mời thầu là một khâu then chốt. Nếu hồ sơ mời thầu đưa ra các yêu cầu quá đặc thù, không phổ biến trên thị trường, nó có thể vô tình hoặc cố ý loại bỏ các nhà thầu tiềm năng. Đây có thể bị xem là hành vi vi phạm quy định tại khoản 3 Điều 44 của Luật Đấu thầu về việc lập hồ sơ mời thầu.

Việc các nhà thầu khác tham gia với hồ sơ chuẩn bị sơ sài, dễ dàng bị loại vì các lỗi kỹ thuật cơ bản, cũng làm dấy lên nghi ngờ về hiện tượng "quân xanh, quân đỏ". Mặc dù rất khó để chứng minh hành vi này, nhưng sự lặp đi lặp lại của kịch bản này tại nhiều gói thầu là một dấu hiệu cần được làm rõ. Trách nhiệm đảm bảo tính cạnh tranh và minh bạch thuộc về ai? Và làm thế nào để hoạt động đấu thầu thực sự mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất?

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 4] Minh bạch hóa đấu thầu thiết bị công: Trách nhiệm không chỉ thuộc về nhà thầu