Bí ẩn “trăn tu” 700 tuổi gác bia Ma Nhai

Bia Ma Nhai - một kỷ công bia văn là tấm bia khắc trực tiếp trên vách núi Thành Nam, xã Chi Khê (Con Cuông, Nghệ An) đã gần 700 năm tuổi.

Ma Nhai kỷ công bia văn

Cách thị trấn Con Cuông chỉ vài cây số, từ đường quốc lộ 7 nhìn sang phía trái thì ngọn núi Thành Nam cao sừng sững nằm án ngữ giữa một cánh đồng rộng mênh mông. Đó cũng là ngọn núi mà 700 năm trước, nhà Trần đã chọn để khắc bia Ma Nhai tại đây.

Theo người dân địa phương, Ma Nhai có nhiều nghĩa hiểu khác nhau. Tuy nhiên, nghĩa thông thường mọi người vẫn truyền tai nhau là "mài sườn núi viết bia". Theo quan sát, dù đã gần 700 năm trôi qua nhưng nét chữ trên vách núi Thành Nam vẫn còn nguyên vẹn.

Một con "trăn tu" xuất hiện trên vách núi Thành Nam.

Theo ông Nguyễn Văn Thanh, Trưởng ban Ban Quản lý di tích danh thắng Sở Văn hoá - Thể thao & Du lịch tỉnh Nghệ An: Văn bia Ma Nhai khắc vào mùa đông năm Ất Hợi, niên hiệu Khai Hựu thứ 7 tức năm 1335 sau chiến thắng của Thái thượng hoàng Trần Minh Tông. Tác giả chính của bia Ma Nhai là Hoàng giáp Nguyễn Trung Ngạn soạn thảo. 

Triều đại nhà Trần sau 3 lần đại thắng quân xâm lược Mông Cổ nhanh chóng bắt tay vào việc phục hồi và phát triển đất nước. Dưới sự trị vì của các vị vua sáng nhà Trần cùng các tôi hiền tướng giỏi thì uy thế của Đại Việt ngày càng lớn mạnh. Tuy nhiên, trong thời gian này các tù trưởng địa phương cũng như các nước láng giềng thường đem quân quấy phá biên ải. 

Sau khi đánh dẹp Ngưu Hống ở Đà Giang, lại xảy ra việc chúa Ai Lao tên là Bổng gây hấn vùng biên phía Tây của Nghệ An. Năm Ất Hợi niên hiệu Khai Hựu thứ 7 (tức năm 1335 đời vua Trần Hiến Tông) Thái thượng hoàng Trần Minh Tông đích thân chỉ huy quân đội cùng những hiệu lệnh nghiêm minh đã khiến uy danh vang dội khắp nơi.

Bia Ma Nhai viết gì?

Theo ông Thanh, không giống như các bia đá khác, bia Ma Nhai khắc trực tiếp lên núi đá và không ghi rõ người soạn, người viết chữ, kể cả hoa văn trang trí. Nhưng nó lại được các bộ chính sử như Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên hay Khâm định Việt sử thông giám cương mục của Quốc sử quán triều Nguyễn nhắc đến và cho biết tác giả là Nguyễn Trung Ngạn - Hoàng giáp khoa Giáp Thìn niên hiệu Hưng Long thứ 12 đời vua Anh Tông triều Trần (1304). Ông được Phan Huy Chú đánh giá là một trong mười người phù trợ có công lao thời Trần, ngang hàng với Thượng tướng Trần Quang Khải, Mạc Đĩnh Chi...

Nội dung bia Ma Nhai được dịch như sau: "Đời vua thứ sáu triều Trần nước Đại Việt, Thái thượng hoàng đế Chương Nghiêu Văn Triết nhận được mệnh trời, làm chủ hết cả bốn cõi, khắp trong đất ngoài bể không ai không thần phục, thế mà nước Ai Lao nhỏ bé kia còn ngang ngạnh với giáo hóa của triều đình. Cuối thu năm Ất Hợi, nhà vua thống lĩnh sáu quân đi tuần ở cõi Tây. Thế tử nước Chiêm Thành, nước Chân Lạp, nước Tiêm và tù trưởng đạo thần là Quỳ, Cầm, Xa, Lặc rồi các bộ mán mới phụ thuộc là tù trưởng rợ Bôi Bồn và rợ Thanh Xa đều dâng sản vật của địa phương mình và tranh nhau đón rước. Chỉ một mình tên giặc Bổng (chúa Ai Lao - PV) cứ giữ thói u mê, sợ tội mà chưa tới chầu ngay. 

Đến cuối đông, vua đóng quân ở cánh đồng Cự Đồn thuộc Mật Châu rồi lệnh cho các tướng cùng với quân lính mọi rợ vào tận nơi ở của chúng. Tên giặc Bổng nghe uy thế liền trốn chạy, vua bèn xuống chiếu đem quân về. Ngày tháng 12, đông nhuần, năm Ất Hợi, niên hiệu Khai Hựu thứ 7, khắc vào đá".

"Trăn tu" có thật?

Với bà con dân tộc Thái ở xã Chi Khê, núi Thành Nam không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là vùng đất thiêng. Có lẽ vì thế mà bia Ma Nhai có thể tồn tại một cách trọn vẹn trên vách núi ấy gần 700 năm. Dưới bia Ma Nhai, là một hang núi rộng có thể chứa được nhiều người, đó cũng là nơi để người dân địa phương thờ cúng.

Bà Ngân Thị Hường người dân tộc Thái ở bản Trằn Nằn là người gắn bó với hang núi Thành Nam, đồng thời cũng là người tự nguyện trông giữ bia Ma Nhai cho hay: "Từ ngày xưa, các cụ đã truyền lại câu chuyện về ba con "trăn tu" gác bia Ma Nhai, kẻ nào xâm phạm sẽ bị trừng phạt".

Theo bà Hường, cứ vào ngày rằm hằng tháng là ba con "trăn tu" lại từ trong hang núi bò ra ngoài. Chúng không bao giờ hại ai mà chỉ quăng mình trên vách núi và nhìn xuống. Bao nhiêu năm nay vẫn thế, không ai dám đánh đuổi vì người ta tin rằng, ba con trăn ấy là "trăn tu" với nhiệm vụ trông giữ bia Ma Nhai. 

Bà Hường bảo: "Nhiều đêm tôi ngủ lại ở trong núi, ba con trăn cũng xuất hiện. Chúng vờn nhau trên vách đá rồi lại xuống đất, thấy người chúng chỉ mở to mắt nhìn rồi lại trườn đi. Mà không phải chỉ có một mình tôi nhìn thấy, rất nhiều người đã thấy ba con "trăn tu" ấy".

Chị Nguyễn Thị Châu, nhà gần núi Thành Nam cũng xác nhận: "Tôi nhìn thấy ba con "trăn tu" ấy nhiều lần rồi. Hồi còn nhỏ, khi miệng hang chưa bị đất đùn lấp tôi còn chui vào bên trong để chơi. Phía trong hang rất rộng, có thể chứa được hàng nghìn lần, trong ấy cũng có một cái giếng đá rất đẹp, sâu 2m và có nhiều loài cá lạ sinh sống".

Cũng theo chị Châu, vì được các cụ trong bản làng dặn dò không được xâm phạm làm hại gì đến bất cứ thứ gì trong núi Thành Nam nên với người địa phương, khu vực bia Ma Nhai là một trong những vùng đất thánh, nếu xâm phạm sẽ bị trừng phạt.