Gần 100 năm trước, việc tổ chức một giải vô địch bóng đá thế giới không phải chuyện dễ dàng. Thời bấy giờ, phương tiện giao thông đường dài chính yếu là tàu thủy và bóng đá vẫn là môn thể thao non trẻ. Ngay cả Liên đoàn bóng đá Thế giới (FIFA) cũng “mới chỉ” ra đời từ năm 1904. Hơn thế nữa, World Cup 1930 được tổ chức trong bối cảnh châu Âu và châu Mỹ vừa trải qua khủng hoảng kinh tế thế giới 1929, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp tăng cao và sự phá sản của nhiều doanh nghiệp lẫn ngân hàng.
Bất chấp những khó khăn như vậy, chọn Uruguay làm quốc gia đăng cai World Cup đầu tiên là lựa chọn hợp lý. Đội tuyển Uruguay thời điểm đó được đánh giá mạnh nhất thế giới, với kỳ tích đoạt 2 tấm huy chương vàng thế vận hội môn bóng đá nam liên tiếp vào các năm 1924 và 1928. Nhờ chiến công hiển hách này, tuyển Uruguay còn được gọi với biệt danh Olympic Celeste. Ngoài ra ở góc độ biểu tượng, năm 1930 là năm Uruguay kỷ niệm 100 năm giành độc lập.
Hải trình 11.000km và sự vắng mặt của một loạt đại gia
World Cup 1930 bị bủa vây bởi vô vàn khó khăn từ khách quan đến chủ quan. Chủ quan từ góc độ chuyên môn, tự ái vì không được chọn đăng cai giải vô địch bóng đá thế giới đầu tiên, hàng loạt cường quốc bóng đá thời bấy giờ như Tây Ban Nha, Italia hay Thụy Điển đều tuyên bố tẩy chay giải đấu ở Uruguay. Cao ngạo hơn hết là Anh, xứ sở quê hương môn thể thao vua thời điểm đó thậm chí còn chưa thèm gia nhập FIFA.
Vì thiếu đội tham dự, World Cup 1930 là giải bóng đá vô địch thế giới duy nhất trong lịch sử không tổ chức vòng loại và đa số đội tham gia với tư cách… được mời. Chỉ có 4 đội tuyển châu Âu, bao gồm Pháp, Bỉ, Romania và Nam Tư, đồng thuận tham gia và phải vượt hải trình 11.000km qua Đại Tây Dương trên con tàu SS Conte Verde. Chuyến tàu này còn ghé qua xứ sở Samba đón thêm đội tuyển Brazil trước khi cập bến Uruguay. Suốt hải trình, các cầu thủ tập luyện và giao lưu trên boong tàu. World Cup thực ra đã bắt đầu từ lúc này.
Chủ nhà đăng quang
Ngoài 4 đội đến từ châu Âu, World Cup 1930 tổ chức tại thủ đô Montevideo, Uruguay còn có sự tham dự của 7 đội tuyển Nam Mỹ, Mỹ và Mexico, tổng cộng 13 đội. Đến khi các đội cập bến và chắc chắn tham dự, ban tổ chức mới thực hiện lễ bốc thăm chia bảng. Các đội được chia làm 4 bảng, 3 bảng 3 đội và 1 bảng 4 đội, thi đấu vòng tròn 1 lượt tính điểm chọn ra đội đầu bảng vào bán kết.
Các đội tuyển giành vé vào bán kết lần lượt là chủ nhà Uruguay, Nam Tư, Argentina và Mỹ. Nam Tư nằm chung bảng với Brazil nhưng đây là giải đấu Selecao không có được đội hình mạnh nhất do xung đột giữa quan chức bóng đá hai bang Sao Paulo và Rio de Janeiro, dẫn đến một loạt ngôi sao bang Sao Paulo như Arthur Friedenreich, Feitiço và Aramando Del Debbio đã không tham gia giải bóng đá vô địch thế giới đầu tiên. Hệ quả là Brazil để thua Nam Tư ngay lượt trận mở màn và dù đánh bại Bolivia ở trận còn lại vẫn không thể có vé vào bán kết.
Tại bán kết, Nam Tư bị loại bởi Uruguay với tỷ số 6-1, cho thấy sức mạnh vượt trội của Olympic Celeste. Tận bán kết còn lại, Argentina cũng thể hiện uy vũ với màn hủy diệt Mỹ cùng tỷ số tương tự. Uruguay và Argentina gặp nhau trong trận chung kết cúp thế giới đầu tiên trên sân Centenario có sức chứa 100.000 người và thu hút 68.000 CĐV đến sân. Trước đó, 2 trận bán kết chứng kiến tới 73.000 và 80.000 CĐV đến sân và thành công của giải đấu được báo giới miêu tả qua câu “vé bán chạy như tôm tươi”.
Chiến thần một tay
Trận chung kết diễn ra vô cùng hấp dẫn khi “đội khách” Argentina vượt lên dẫn 2-1 sau 45 phút đầu tiên. Bước sang hiệp 2, Uruguay ngược dòng ghi 3 bàn để giành chiến thắng chung cuộc 4-2, qua đó trở thành nhà vô địch World Cup đầu tiên trong lịch sử. Một ngày sau, thủ quân José Nazassi, cầu thủ xuất sắc nhất giải, đại diện cho đội tuyển quốc gia nhập cúp vàng từ chủ tịch FIFA Jules Rimet trong ngày quốc lễ 31/7 của đất nước.
Chiến thắng của Uruguay càng thêm phần lãng mạn khi tác giả bàn thắng ấn định tỷ số ở phút 89 trận chung kết, với cú đánh đầu hạ gục thủ thành Juan Botasso bên phía Argentina, là một cầu thủ cụt tay. Ông tên là Hector Castro.
13 năm trước, Castro không may bị cụt tay trong một tai nạn với chiếc cưa điện, nhưng bằng tài năng và ý chí mãnh liệt, ông đã trở thành tuyển thủ đại diện cho tổ quốc giành huy chương vàng ở Thế vận hội 1928 đồng thời là tác giả bàn thắng đầu tiên của đội tuyển Uruguay trong lịch sử World Cup. Tất nhiên, dấu ấn lớn nhất vẫn là bàn thắng ấn định tỷ số trong trận chung kết World Cup.
Và để khoảnh khắc ấy trở thành bất tử cũng như câu chuyện về El Divino Manco (Chiến thần một tay) vĩnh viễn đẹp đẽ trong lòng người hâm mộ, đội tuyển Uruguay đã từ chối để Castro tham dự World Cup 1934 lẫn 1938, cho dù thời điểm tham dự World Cup 1930, ông mới chỉ 25 tuổi.
