Vượt ngục dường như là khả năng đặc biệt của gia đình Guzmán. Còn xấu hổ dường như là đặc tính thường xuyên của chính phủ Mexico.
Joaquín Guzmán Loera, trùm ma túy có biệt danh El Chapo, đã trốn thoát sự truy đuổi của chính phủ nhiều lần - khi thì chui các đường hầm, trốn trong tủ quần áo, dưới bồn tắm, hay mất hút trong các khe núi dựng đứng, xa xôi ở Sinaloa, Mexico. Trùm ma túy El Chapo còn vượt ngục tận hai lần.
Tuần này, đến lượt con trai El Chapo, Ovidio Guzmán Lopez, thoát được và làm cho chính phủ phải xấu mặt. Những tay súng của băng đảng đã buộc nhóm 30 người của lực lượng an ninh chính phủ phải thả Ovidio dù trước đó đã bắt được hắn.
An ninh Mexico đã bị băng đảng áp đảo về số lượng, bắt làm con tin, và buộc phải thả nghi phạm mà họ đang tạm giữ - một sự đầu hàng khiến dư luận kinh ngạc, chê cười, theo New York Times.
 |
| Chiếc xe bus bị các tay súng của băng đảng ma túy đốt cháy để chặn đường sau khi lực lượng an ninh bắt giữ Ovidio Guzman, con trai của ông trùm ma túy Joaquin “El Chapo” Guzman ở Culiacán, bang Sinaloa, Mexico ngày 17/10. Ảnh: Reuters. |
Chính phủ lúng túng thừa nhận thất bại
Đầu tiên, các tay súng băng đảng Sinaloa, từng do El Chapo cầm đầu, kéo đến bao vây thành phố Culiacán ngày 17/10. Sau đó, các video lan truyền trên mạng xã hội cho thấy các cuộc đọ súng ác liệt trên đường phố, dân thường hoảng loạn bỏ chạy và khói đen bốc lên từ các xe đang cháy.
Các tin đồn cho biết Ovidio đã bị bắt, và băng đảng của hắn đã tấn công dữ dội để giải cứu, ngăn không cho Mexico dẫn độ hắn sang Mỹ. Lúc này, chính quyền im lặng, chỉ khuyên người dân ở trong nhà, tránh ra đường.
Sau đó, chính quyền nói rõ hơn, rằng lực lượng an ninh đã bắt gặp Ovidio khi tuần tra, nhưng đã hủy kế hoạch khi thấy băng đảng áp đảo về quân số và súng đạn.
Chỉ đến sáng hôm sau, sự thật mới được báo chí địa phương phơi bày. Chính phủ thừa nhận đó không phải là “tuần tra” mà là một chiến dịch được lên kế hoạch nhằm bắt Ovidio, dẫn độ hắn sang Mỹ.
An ninh Mexico đã bắt được y, nhưng buộc phải thả, sau khi 8 lính Mexico bị bắt làm con tin, theo chính phủ. Bị kẻ địch bao vây, không có kế hoạch chi viện trên mặt đất hoặc trên không, cũng không có kế hoạch rút lui, lính Mexico buộc phải nhả con cá lớn.
“Các quyết định đó, tôi ủng hộ, vì tình thế chuyển biến theo hướng rất xấu và rất nhiều tính mạng gặp nguy hiểm. Quyết định được đưa ra nhằm bảo vệ tính mạng con người”, Tổng thống Mexico Andrés Manual López Obrador nói trong buổi họp báo ngày 18/10.
“Bạn không thể coi trọng mạng sống của một tên tội phạm hơn mạng sống của những người dân thường”.
Con cả của El Chapo cũng bị bắt, nhưng thoát được rồi giải cứu em
Người đứng đằng sau vụ giải cứu con trai El Chapo chính là người con khác của El Chapo, con trai cả Ivan, người có vai trò nổi bật trong băng đảng kể từ khi cha hắn bị bắt, dẫn độ sang Mỹ và kết án chung thân hồi tháng 7 vì tội buôn bán ma túy, giết người và rửa tiền.
Theo hai quan chức được báo cáo về sự việc, bao gồm một quan chức Mỹ, chính Ivan cũng bị quân Mexico bắt giữ, nhưng các tay súng băng đảng nhanh chóng áp đảo quân đội và giải cứu hắn. Thoát được, Ivan chỉ đạo các tay súng tiếp tục tấn công để giải cứu em trai mình, Ovidio.
Chiến dịch giải cứu đó bao gồm bắt cóc không chỉ lính Mexico làm con tin, mà còn cả gia đình họ, theo hai vị quan chức trên. Chính phủ Mexico không bình luận về điều này.
Chiến thắng của băng đảng cho thấy sức mạnh đáng sợ của tội phạm có tổ chức Mexico, dù chỉ trong khoảng 8 tiếng, cho thấy tội phạm ở đây lấn át chính quyền tới mức nào. Trong khi đó, chính phủ không có kế hoạch rõ ràng để chống nạn bạo lực đẫm máu nhất nhiều thập kỷ.
 |
| Các tay súng được cho là thành viên của băng đảng Sinaloa ở Culiacán, Mexico ngày 17/10. Ảnh: Reuters. |
Đây là thất bại lớn cho tổng thống Mexico, người đã luôn gạt đi các nghi ngại về chiến lược an ninh của ông - thậm chí đối với những người chỉ trích thì ông chẳng có chiến lược an ninh tử tế.
Cũng như người tiền nhiệm, ông López Obrador đã cố né tránh nạn bạo lực đang xé nát đất nước mình, thay vào đó tập trung vào các chương trình giảm nghèo.
Nhưng cũng như người tiền nhiệm, có lẽ giờ đang là bước ngoặt mà tiếp tục né tránh sẽ là thảm họa đối với nhiệm kỳ của ông. Đối với Tổng thống Enrique Peña Nieto trước đó, bước ngoặt đó đến khi 43 sinh viên bị mất tích ở thị trấn Iguala - vụ án đến giờ vẫn còn là bí ẩn.
Một số tự hỏi đây có phải là bước ngoặt tương tự cho ông López Obrador hay không: sự khuất phục hết sức công khai của quân đội Mexico. Nhiều ý kiến ví diễn biến ngày 17/10 như kịch bản viết nên bởi một nhà biên kịch quá giàu trí tưởng tượng, muốn xóa mọi ranh giới của những điều khó tin.
 |
| Binh lính mang súng hạng nặng tới sân bay Culiacán một ngày sau thất bại thảm hại của quân chính phủ. Ảnh: Reuters. |
Kịch bản không thể tưởng tượng
“Không ai có thể tưởng tượng một show Netflix như thế”, Alejandro Hope, nhà phân tích an ninh ở Mexico City, nói với New York Times. “Bắt được hắn ta rồi lại phải thả? Quả là cốt truyện mới”.
Vẫn chưa rõ chính phủ đã dự định giam giữ tên trùm của băng đảng đáng sợ nhất thế giới như thế nào, khi không có chi viện hay kế hoạch rút lui.
Trong họp báo ngày 18/10, ông López Obrador dành phần lớn thời gian né tránh chủ đề này, và cũng phủ nhận việc chính phủ đã thất bại trước tội phạm.
“Bạn không thể dùng lửa để dập lửa”, ông nói về quyết định thả Guzmán về cho băng đảng của hắn. “Chúng tôi không muốn hy sinh mạng sống con người, chúng tôi không muốn chiến tranh. Hiểu được điều này không phải dễ”.
Cuối cùng, ít nhất 8 người chết, bao gồm một thường dân, và 20 người bị thương, AP dẫn thông tin từ an ninh Mexico.
 |
| Bên trong một chiếc xe trúng nhiều phát đạn sau vụ đọ súng ngày 17/10. Ảnh: AFP. |
“Thất bại từ chiến lược đến chiến thuật”
Sau đó, quan chức an ninh trong nội cáccòn đổ lỗi cho những người lính và thừa nhận chiến dịch này lên kế hoạch kém.
Công chúng phản ứng một cách giận dữ, không chỉ vì thất bại thảm hại mà còn vì chính phủ thiếu chiến lược trấn áp tội phạm rõ ràng.
“Tôi có thể tóm gọn lại rằng đây là thất bại từ chiến lược đến chiến thuật”, Christian Ehrlich, chuyên gia an ninh của Riskop, công ty phân tích rủi ro Mexico, nói với New York Times.
Từ đầu, ông López Obrador đã chật vật trong đối phó với nạn bạo lực ngày càng gia tăng. Ông hứa rút quân đội khỏi đường phố, nơi họ thường đụng độ với tội phạm, gây thương vong, nhưng ông lại lập ra lực lượng Vệ binh Quốc gia.
Lực lượng này dường như không có sứ mệnh rõ ràng. Lục quân, Hải quân và cảnh sát liên bang Mexico vốn đã được điều tới các điểm nóng trên toàn quốc. Chính phủ khá chật vật trong việc giải thích vai trò của lực lượng Vệ binh.
Những tháng gần đây, việc Tổng thống Mỹ Donald Trump yêu cầu Mexico kiểm soát biên giới buộc Vệ binh phải phân tán nguồn lực.
Trong khi đó, số vụ giết người năm sau cao hơn năm trước. Năm nay, Mexico sẽ trải qua những năm đẫm máu nhất kể từ khi bắt đầu thống kê số vụ giết người.
Sự kiện ở Culiacán xảy ra trong một tuần đẫm máu, khởi đầu là vụ giết hại 13 cảnh sát bang ở Michoacan và vụ đọ súng bên ngoài Iguala ở Guerrero làm 15 người chết, theo Raúl Benítez, chuyên gia an ninh ở Đại học Tự trị Quốc gia Mexico. “Sắp tới sẽ là gì đây?”, ông tự hỏi.
Những năm gần đây, Mexico đã bắt được một số tên trùm ma túy, nhưng chiến lược đó không giảm được bạo lực. El Chapo bị bắt giữ một vài lần trước khi bị dẫn độ sang Mỹ. Trùm băng đảng Zeta, băng đảng Gulf, và nhiều tên khác cũng bị bắt giữ trong các chiến dịch phối hợp giữa quân đội và cảnh sát.
Nhưng với thất bại lần này, nhiều ý kiến lo ngại băng đảng sẽ càng lộng hành.
“Tổng thống đang gửi thông điệp rất khó chấp nhận tới người dân Culiacán: Ở đây, các băng đảng mới là vua”, ông Benítez nói.