Ngày 13/7, Bộ Ngoại giao Mỹ đăng trên website tuyên bố của Ngoại trưởng Mike Pompeo về "lập trường của Mỹ với các yêu sách hàng hải ở Biển Đông", bác bỏ gần như toàn bộ yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở vùng biển này.
Tuyên bố được đưa ra ngay sau lễ kỷ niệm 4 năm ngày Tòa trọng tài Quốc tế ra phán quyết trong vụ kiện của Philippines đối với Trung Quốc về các yêu sách hàng hải ở Biển Đông (ngày 12/7/2016). Trong phán quyết đó, Tòa trọng tài Quốc tế có trụ sở ở La Hay đã đứng về phía Philippines, bác bỏ các yêu sách hàng hải của Trung Quốc xung quanh các thực thể ở quần đảo Trường Sa [thuộc chủ quyền của Việt Nam – ND].
 |
| Đá Subi bị Trung Quốc bồi đắp trái phép thành đảo nhân tạo. Ảnh: Getty. |
Ankit Panda, chuyên gia chính sách đối ngoại và biên tập viên của tờ The Diplomat nhận định, tuyên bố đã cho thấy chính sách mới của Mỹ, trong đó giải thích chi tiết hơn về các diễn giải pháp lý của chính phủ Mỹ về các yêu sách hàng hải quá mức ở Biển Đông, trọng tâm là đẩy lùi các yêu sách của Trung Quốc.
"Thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh coi Biển Đông là đế chế trên biển của mình. Mỹ sát cánh cùng các đồng minh và đối tác Đông Nam Á trong bảo vệ chủ quyền của họ với các tài nguyên ngoài khơi, phù hợp với quyền và nghĩa vụ theo luật quốc tế", Tuyên bố của Ngoại trưởng Mike Pompeo nêu rõ.
Những điểm đáng lưu ý trong tuyên bố của Mỹ
Theo chuyên gia Ankit Panda, có một số điểm cần lưu ý trong tuyên bố mới nhất của Mỹ về Biển Đông.
Thứ nhất, động lực để thúc đẩy Mỹ đưa ra chính sách này dường như là bởi Trung Quốc đang tăng cường các động thái để bằng mọi cách, đòi tài nguyên ở những vùng biển tranh chấp. Tuyên bố khẳng định: “Chúng tôi muốn thể hiện rõ ràng rằng các yêu sách của Bắc Kinh đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi ở hầu như toàn bộ Biển Đông, cũng như hàng loạt các chiến dịch bắt nạt nhằm kiểm soát các nguồn tài nguyên này, là hoàn toàn phi pháp”.
Đã có những chỉ dấu cho thấy chính sách của Mỹ đang đi theo hướng này. Năm ngoái, Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng Mỹ đã có nhiều tuyên bố lên án Trung Quốc có hành vi “bắt nạt” khi cho tàu khảo sát tiến hành các hoạt động trong Vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam.
Thứ hai, lập trường của Mỹ về tự do hàng hải và hàng không vẫn không thay đổi. Ở đây, quan điểm của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump là khá giống với quan điểm được nêu trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống tiền nhiệm Barack Obama. Theo đó, quyền tự do hàng hải được xác định là mối quan tâm cốt lõi của Mỹ ở Biển Đông.
Thứ ba, tuyên bố của Mỹ chỉ rõ rằng Trung Quốc không có căn cứ pháp lý để đơn phương áp đặt ý chí của mình lên khu vực và Bắc Kinh đã không đưa ra cơ sở pháp lý nhất quán nào cho “Yêu sách đường 9 đoạn ở Biển Đông” kể từ khi chính thức công bố nó vào năm 2009. Để hỗ trợ cho hai khẳng định này, Mỹ viện dẫn phán quyết ngày 12/7/2016 của Tòa trọng tài Quốc tế trong vụ Philippines kiện Trung Quốc.
Trong tuyên bố, phía Mỹ nhấn mạnh phán quyết của Tòa trọng tài là quyết định cuối cùng và có tính ràng buộc pháp lý đối với các bên liên quan. Hiện Mỹ đang điều chỉnh lập trường của Washington phù hợp quyết định của Tòa Trọng tài.
Trung Quốc sẽ phản ứng ra sao?
Như vậy, một lần nữa Mỹ cho thấy đã sẵn sàng nói lý lẽ với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông. Trước đó, hồi đầu tháng 6 vừa qua, Mỹ cũng đã gửi công thư lên Liên Hợp Quốc, phản đối các yêu sách biển quá đáng của Trung Quốc, trái với Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982).
Tuyên bố được đưa ra trong bối cảnh quan hệ Washington - Bắc Kinh đang căng thẳng trên nhiều lĩnh vực, gồm đại dịch Covid-19, vấn đề Hong Kong, chiến tranh thương mại… Theo ông Panda, động thái này của Mỹ sẽ là một yếu tố khiến căng thẳng Mỹ-Trung vốn đã “nóng” nay lại càng thêm “nóng”.
Chuyên gia Panda nhận định, tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ ngày 13/7 có thể mở ra một mặt trận mới trong cách Trung Quốc đối phó các hoạt động quân sự của Mỹ đang diễn ra ở Biển Đông. Tuần trước, hai nhóm tàu sân bay tấn công của Hải quân Mỹ đã lần đầu tiên tiến hành các hoạt động chung ở Biển Đông. Trung Quốc chỉ trích Mỹ về các hoạt động mà nước này gọi là “quân sự hóa” trong khu vực và có thể sẽ trao quyền lớn hơn cho Lực lượng hải cảnh và hải quân của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) để theo dõi hoạt động của tàu Mỹ.
“Chúng ta thậm chí có thể chứng kiện sự trở lại của các hành vi nguy hiểm, ko an toàn như là một hình thức để gửi đi thông điệp”, ông Panda cảnh báo.