Mỗi năm, khi nước lũ tràn về, người dân ở vùng hạ lưu sông Thu Bồn (tỉnh Quảng Nam), hay hạ lưu sông Trà Khúc (Quảng Ngãi) xuất hiện một loài đặc sản có tên lạ, đó là con lịch.
Con lịch còn có tên gọi khác là con lạch đồng, vẻ bề ngoài của chúng giống con lươn nhưng những người có kinh nghiệm sẽ nhìn ra điểm khác biệt. Theo đó, con lịch có kích thước bé hơn con lươn, con lớn nhất cũng chỉ bằng ngón tay út và dài tầm 20 - 30 cm. Lịch có thân tròn, đuôi dẹp và phát triển hơn đuôi lươn, mắt, mũi trong, nhô ra hơn lươn.
Con lịch là đặc sản ở xứ Quảng, có vẻ bề ngoại giống con lươn nhưng kích thước bé hơn nhiều, con lớn nhất cũng chỉ bằng ngón tay út và dài tầm 20 - 30 cm
Ông Thọ (xã Nghĩa Phú, TP. Quảng Ngãi) cho biết để bắt được lịch, người ta phải dùng những chiếc cào hình cổ cò cào vào cát tầm 20 cm. Con lịch sẽ bị mắc vào phần khe hẹp của chiếc cào. Khi cào xong phải nhanh tay quay mũi cào hướng lên trên trước khi đưa lên khỏi mặt nước để con lịch không rơi ra ngoài.
"Loài này sống riêng lẻ trong từng hang cát, nên chúng tôi phải dùng cào sắt hoặc chờ khi thủy triều rút, tìm về những hang lịch là các lỗ tròn nhỏ như đầu đũa trên cát và đào xuống khoảng 20cm để bắt được lịch", ông Thọ chia sẻ.
Để bắt được lịch, người dân địa phương phải dùng bằng cào bởi con này trơn tuồn tuột
Theo ông Thọ, con lịch có quanh năm nhưng ngon nhất và nhiều nhất vào mùa nước lũ. Khi bất chợt trên nguồn có mưa lớn và nước đổ về, lịch lại trồi ra khỏi hang và nổi lên mặt nước. Gặp những lúc như vậy người dân chỉ cần dùng vợt để xúc, vớt được cả rổ to.
Lịch có thể chế biến thành nhiều món khoái khẩu và bổ dưỡng, như: cháo lịch, lịch xào măng, lịch nấu canh chua...
"Trước đây con lịch ít người biết tới, chỉ người dân địa phương bắt về chế biến món ăn dân dã nhưng vô cùng thơm ngon. Những năm gần đây, lịch trở thành đặc sản được nhiều người tìm mua về thưởng thức. 1kg lịch được bán tại chợ địa phương hoặc các cửa hàng hải sản với giá khoảng 180.000 đồng/kg. Lịch ngon nhất là thời điểm đầu mua bởi lúc này con nước đầu tiên đặc quanh mang đầy phù sa đổ về đầu nguồn. Lúc này, những con lạch dài 30-40m vàng ươm béo múp, đến cả xương của nó cũng mềm và ngon", chị Hạnh (ở huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam) chia sẻ.
Từ món ăn dân dã của người dân địa phương, giờ đây lịch "lên đời" thành đặc sản nổi tiếng khắp nơi, du khách gần xa đến đây đều tìm để thưởng thức
Theo tìm hiểu, con lịch thay đổi màu sắc theo môi trường sống. Có khi cũng là lịch, nhưng hai con bắt lên màu sắc khác hẳn nhau. Lịch cát có màu da giống hệt như cát, lịch huyết đỏ có màu da đỏ chói như máu tươi, sống dưới lớp bùn ở vùng nước lợ nơi giao hòa giữa nước sông và nước biển. Sông Trà còn có loại lịch xe, có màu da đen nhánh, sống nơi vùng nước sâu, gần những guồng xe nước.