Thần tổ của họ Hồ khai canh vùng đất Quảng Bình
Hồ Cưỡng tên chữ là Hồ Phúc Thiện, tên thường gọi là Hồ Hồng, tên húy là Hồ Cưỡng.
Hồ Cưỡng sinh vào khoảng niên hiệu Đại Trị (1358 - 1369), đời vua Trần Dụ Tông. Ông từng làm Giám quân Tá thánh Dực và làm Đại Trị châu lộ Diễn Châu (thuộc Châu Hoan - Nghệ Tĩnh) nơi từng là hậu cứ quan trọng của nhà nước Đại Việt trong mọi cuộc kháng chiến chống xâm lăng. Hồ Cưỡng xuất thân trong một dòng họ có danh tiếng. Gia phả họ Hồ làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An ghi: Họ Hồ làng Quỳnh Đôi là di duệ của cụ Hồ Hưng Dật, một trại chủ ở hương Bào Đột, xuất hiện từ thế kỷ X... Hồ Cưỡng là con vị tướng Hồ Kha, cháu 13 đời của vị tướng Hồ Hưng Dật. Hai cha con Hồ Kha, Hồ Cưỡng dời xuống Hoàn Hậu khai khẩn lập nên trang Thổ Đôi, sau này gọi là xã Quỳnh Đôi.
Trong những năm cuối thời Trần, mảnh đất phên dậu phía Nam của Đại Việt không yên ổn, chiến tranh giữa Đại Việt và Chiêm Thành thường xuyên xảy ra. Đại Việt sử ký toàn thư chép Quý Dậu năm thứ 6 (1393), mùa xuân tháng giêng lấy Hồ Cưỡng làm Giám quân tả thánh dực (Cưỡng người ở Diễn Châu, Lê Quý Ly (tức Hồ Quý Ly) ngầm tìm được dòng dõi họ Hồ định đổi theo họ cũ mới đem Cưỡng làm người tâm phúc)".
Cuối thế kỷ XIV, Hồ Cưỡng được Lê Quý Ly, lúc bấy giờ với tước Đại vương của triều đình phong làm Chánh đội trưởng chỉ huy một đạo quân trên hai ngàn người vào đánh Chiêm Thành, trấn giữ miền Thuận Hóa. Ngoài việc đánh giặc giữ yên biên cõi, ông còn chiêu dân lập ấp, khẩn hoang, mở mang sản xuất, ông trở thành thần tổ của họ Hồ khai canh vùng đất Quảng Bình. Chính sách khẩn hoang, đặc biệt là vùng duyên hải được triều đình nhà Lý qua triều đại nhà Trần hết sức quan tâm khuyến khích: "Cuối triều Lý, nhà Trần cho các công chùa, vương hầu, phò mã, vương phi chiêu tập dân phiêu tán không có ruộng đất làm nô tỳ đi khai hoang miền biển".
 |
| Ảnh minh họa. |
Hai con đều làm tướng
Để ghi nhớ công lao của vị thần tổ họ Hồ đối với các thế hệ con cháu ở Quảng Bình, trong miếu thờ khuôn viên lăng mộ họ Hồ ở vùng Lý, Nhân, Nam có câu "Thần hiển khai khẩn Lý, Nhân, Nam". Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc mà đặc biệt là vùng đất phên dậu Quảng Bình, biên giới của hai quốc gia một thời đã chứng kiến sự đấu tranh sinh tồn của con cháu họ Hồ và các dòng họ khác tại vùng đất mới với giặc Chiêm Thành để phát triển. Họ đã đóng góp công sức trong cuộc đấu tranh dựng nước và giữ nước thời bấy giờ. Hồ Cưỡng là một vị tướng tài, chỉ huy đánh thắng nhiều trận. Các thế hệ con cháu họ Hồ vùng Lý, Nhân, Nam của huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình vẫn truyền tụng những trận chiến thắng huyền thoại trên vùng cửa sông Nhật Lệ với các trận đánh như hồ Bàu Tró, Phú Hội...
Trong một trận đánh lớn với quân Chiêm Thành, Hồ Cưỡng đã tử trận và ở lại mãi mãi trên vùng biên ải Quảng Bình. Ở quê hương Quỳnh Đôi, Hồ Cưỡng có người con Hồ Hân, lớn lên theo giúp Lê Lợi đánh giặc Minh, được cử giữ chức quản lĩnh, tước Tả quốc công thần. Người con trai thứ hai của ông là Hồ Nhân giữ chức Tráng vũ tướng quân trong đội nghĩa quân của Lê Lợi, Tả hữu trụ quốc đô thống, tước Hoan quận công là một tướng giỏi tham gia chỉ huy nhiều trận đánh với quân xâm lược nhà Minh. Còn hai người con gái là Hồ Thị Hỷ lấy chồng người họ Nguyễn ở làng Đăng Cao, tước Ngọc Dương hầu và bà Hồ Thị Sinh lấy chồng người họ Hoàng.
(còn nữa)