Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ XX, người Sài Gòn ai ai cũng biết đến câu: "Nhất Sỹ, Nhì Phương, Tam Xường, Tứ Hỏa". Câu nói này chỉ 4 vị đại gia giàu nhất đất Sài Gòn thời ấy. Trong đó, người đứng đầu "Nhất Sỹ" không chỉ sở hữu khối tài sản giàu có bậc nhất Nam Kỳ Lục Tỉnh mà còn nức tiếng Đông Dương.
Cơ may làm giàu
Ông Huyện Sỹ tên thật là Lê Nhứt Sỹ (1841 – 1900), sinh ra trong một gia đình theo đạo Công giáo ở Cầu Kho, Sài Gòn. Thuở nhỏ, ông có tên là Sỹ và tên thánh là Philipphê. Sau này, do tên trùng với tên người thầy dạy nên ông đổi tên thành Lê Phát Đạt.
Dường như cái tên Phát Đạt này đã vận vào cuộc đời ông. Mặc dù xuất thân trong một gia đình bình dân, không quá giàu có, thế nhưng bằng sự cố gắng của mình và thời vận tạo cơ hội, ông vươn lên trở thành một trong những người giàu có bậc nhất Sài Gòn xưa.
Từ nhỏ, ông đã được các tu sĩ cho du học tại Malaysia. Với bản tính thông minh, những năm tháng này ông đã học được nhiều thứ ngôn ngữ khác nhau, bao gồm Latinh Pháp, chữ Hán và chữ quốc ngữ.
 |
| Nhà thờ Huyện Sỹ tọa lạc tại vị trí đắc địa ở Quận 1 (TP HCM) |
Sau khi về nước, với vốn ngôn ngữ đa dạng của mình, ông được chính phủ Pháp bổ nhiệm làm thông ngôn. Từ năm 1880, ông làm Ủy viên Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ, sau phong hàm lên cấp Huyện. Đây cũng là lý do mà người ta quen gọi ông là Huyện Sỹ.
Sau khi Pháp cho quân đàn áp, đánh dẹp các cuộc khởi nghĩa, tình hình loạn lạc, người dân bỏ chạy tứ phương. Cũng vì thế mà ruộng đất bỏ hoang nhiều dù Pháp đã ra sức thuyết phục nhưng dân chúng vẫn không quay về. Chính quyền Pháp vận động những người Việt đang làm việc phải mua đất để làm gương cho dân mua theo.
Khi đó, ông Huyện Sỹ để dành được một khoản tiền khá lớn, nhân dịp này đã dồn tiền mua những thửa đất có vị trí tốt và thuê người gieo trồng, cày cấy. Không ngờ năm đó mưa thuận gió hòa, lúa lên xanh tốt. Nhận thấy lợi ích từ đầu tư vào ruộng lúa rất lớn, là người quảng giao, ông Huyện Sỹ lập tức đi vay mượn tiền của bạn bè để mua đất tiếp. Mấy năm trúng mùa liên tiếp khiến tài sản ông tăng đến chóng mặt, hầu như ruộng đất khu vực Tân An, Đức Hòa, Đức Huệ đều về tay ông.
Đoán được xu hướng phát triển, ông mua hàng loạt khu đất rộng lớn sát thành phố vì cho rằng Sài Gòn chắc chắn sẽ mở rộng ra. Và đúng như ông tính toán, khi thành phố mở rộng, với số đất ông có, ông nghiễm nhiên trở thành đại gia bất động sản với đất cho thuê để làm nhà máy, nhà xưởng, xây nhà cho thuê… Người ta ước tính thời điểm ấy, ông Huyện Sỹ có khoảng hàng ngàn căn nhà.
Khối gia sản kếch xù
Theo ghi nhận, toàn bộ vùng đất trù phú, màu mỡ và đẹp nhất thuộc Gò Công, Long An, Tiền Giang kéo dài đến tận biên giới Campuchia đều thuộc sở hữu của ông Huyện Sỹ.
Tại Sài Gòn, gia đình ông Huyện Sỹ sở hữu nhiều mảnh đất với vị thế đắc địa ngay giữa trung tâm. Trong đó, đáng kể nhất là khu đất rộng hơn héc ta mà gia đình ông dành để xây nhà thờ Huyện Sỹ. Chưa kể, ông còn có nhiều đấy ở khu Gò Vấp, nơi sau này con trai ông dã dùng để xây nhà thờ Hạnh Thông Tây.
Mức độ giàu có của ông Huyện Sỹ còn được cho là lớn hơn rất nhiều lần so với vua Bảo Đại. Bởi vậy, mới có câu chuyện vào năm 1934, nhân dịp gả cô cháu gái Nguyễn Hữu Thị Lan (tức Nam Phương Hoàng Hậu) cho Vua Bảo Đại, gia đình ông Huyện Sỹ đã tặng cho Nguyễn Hữu Thị Lan một triệu đồng tiền mặt, tương đương với 20.000 lượng vàng thời bấy giờ làm của hồi môn.
Thậm chí, vị hoàng đế Bảo Đại sau này còn phải dùng tiền của nhà vợ nhiều hơn là tiền Hoàng Gia.
Dù nắm trong tay khối gia sản đồ sộ nhưng vợ chồng ông Huyện Sỹ không tiêu xài hoang phí. Toàn bộ gia sản của ông được tập trung để phát triển nông nghiệp và truyền bá đạo Công giáo.
Con cháu của ông Huyện Sỹ đều học hành, thành đạt, cũng đều sở hữu đất đai rộng lớn.
Sự giàu có của Huyện Sỹ Lê Phát Đạt đến nay vẫn còn thể hiện rõ nét qua các công trình xây dựng, một trong số đó chính là nhà thờ Huyện Sỹ. Ngôi nhà thờ này đã được ông Huyện Sỹ hiến đất và xuất 1/7 gia tài để xây dựng.
Ngoài ra, ông còn xây nhà thờ Chí Hòa và con trai ông là kỹ sư Lê Phát Thanh cũng bỏ tiền xây nhà thờ Hạnh Thông Tây, nằm tại quận Gò Vấp TPHCM. Tất cả các ngôi nhà thờ này đều xây trên đất của Huyện Sỹ.