Đề xuất thu phí khí thải: Chuyên gia lo ngại gì?

Bộ Tài chính vừa yêu cầu các đơn vị chức năng đề xuất phương án thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải. Nhiều ý kiến tỏ ra băn khoăn về đối tượng chịu phí, mức thu, cách thức tính phí, quản lý và sử dụng…

Cụ thể, Bộ Tài chính cho biết đang lấy ý kiến góp ý với dự thảo Nghị định quy định phí bảo vệ môi trường đối với khí thải.

Bộ Tài chính cho biết, ô nhiễm môi trường không khí, nhất là tại các đô thị lớn đang có xu hướng ngày càng gia tăng, có thời điểm chất lượng ô nhiễm môi trường không khí ở mức báo động. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do hoạt động xả khí thải của các cơ sở xả thải và phương tiện giao thông vận tải.

Hiện cả nước có khoảng 5,1 triệu xe ô tô và số lượng lớn xe máy đang lưu hành; hàng chục khu tổ hợp, liên hợp trong đó tập trung nhiều dự án, loại hình sản xuất bauxite, gang thép, lọc hóa dầu, trung tâm điện lực đang hoạt động.

Cùng đó, Việt Nam có gần 120.000 cơ sở sản xuất công nghiệp, trong đó có 138 cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; có khoảng 110.000 doanh nghiệp xây dựng. Các cơ sở này phát sinh khối lượng lớn khí thải công nghiệp, bụi thải, tác động xấu đến môi trường.

Theo Bộ Tài chính, phần lớn tổ chức, cá nhân xả thải gây ô nhiễm môi trường không khí chưa ý thức đầy đủ về trách nhiệm của mình trong bảo vệ môi trường không khí. Do vậy, việc nghiên cứu, xây dựng Nghị định phí bảo vệ môi trường đối với khí thải là cần thiết và nhằm từng bước nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của tổ chức, cá nhân xả thải và toàn xã hội.

Về mức thu phí, Bộ Tài chính cho rằng để tạo thuận lợi, tránh phát sinh các chi phí khác, mức phí và đơn vị thu nên tương tự với thu phí nước thải công nghiệp (quy định tại Nghị định số 53/2020/NĐ-CP). Sở Tài nguyên và Môi trường (TN&MT), Phòng TN&MT thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải của các cơ sở xả khí thải trên địa bàn quản lý. Căn cứ tình hình thực tế quản lý, Sở TN&MT báo cáo UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương phân công địa bàn, đối tượng thu phí cho Sở TN&MT, Phòng TN&MT tổ chức thực hiện thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải của các cơ sở xả khí thải trên địa bàn.

Bộ Tài chính trình Chính phủ quy định xây dựng mức phí gồm 2 phần: Phí cố định thu đối với mọi cơ sở xả khí thải, để bảo đảm chi phí xử lý các chất nằm ngoài 4 chất (bụi tổng, NOx, SOx, CO) và phí biến đổi thu bổ sung với các cơ sở phải quan trắc khí thải (thu đối với 4 chất: bụi tổng, NOx, SOx, CO).

Mức phí cố định là 3 triệu đồng/năm, được quy định theo năm, cũng có thể nộp theo quý. Với phí biến đổi, trên cơ sở đề xuất của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài chính đề xuất khoảng 500 - 800 đồng trên một tấn khí thải. Cơ quan thu phí là ngành TN&MT.

Bộ Tài chính tính toán khoản thu mới nếu được thực hiện sẽ giúp tăng thu ngân sách 1.200 tỷ đồng một năm. Số tiền này góp phần khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại địa phương nơi có nguồn thải gây ô nhiễm môi trường không khí làm ảnh hưởng môi trường xung quanh.

Trước đó, được biết, vào cuối năm 2018, Bộ Tài chính cũng đã có văn bản gửi các bộ, ngành liên quan đề nghị xây dựng Đề án thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải. Tuy nhiên, vấn đề này lại tạo nên nhiều ý kiến trái chiều khác nhau.

Thông tin trên báo chí, theo quan điểm của TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo, Trường Đại học Kinh tế TPHCM cho rằng, việc thu những phí, thuế liên quan tới môi trường để bảo vệ môi trường, để môi trường xanh, sạch, đẹp thì người dân rất đồng thuận và ủng hộ. Tuy nhiên, Chính phủ cũng nên chứng minh những khoản thu này đã có đóng góp, đã cải thiện môi trường như thế nào. Bởi, khi người dân thấy đồng tiền thuế của họ đã cải thiện được môi trường, chia sẻ gánh nặng với ngân sách Nhà nước thì họ sẽ rất sẵn lòng. Khoản thu nào thì phải chi đúng mục đích, tránh tình trạng để người dân nghĩ việc thu thuế để bù đắp bội chi, thâm hụt ngân sách và sử dụng khoản thuế đó cho mục đích khác.

Bày tỏ về lo ngại về tình trạng phí chồng phí, ông Bảo nêu quan điểm, Quốc hội đã thông qua Thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu, phương tiện giao thông muốn lưu thông cũng đã được kiểm định chất lượng, trong đó có chuẩn khí thải. Nên đưa ra một chuẩn khí thải, phương tiện đáp ứng thì mới được lưu hành. Vì sao họ đã đạt chuẩn lưu hành rồi thì sao còn bắt đóng thêm phí khí thải?

Cùng nêu quan điểm về vấn đề này, chuyên gia kinh tế - PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính nhấn mạnh, việc tính thuế phí với khí thải cũng là xu hướng chung của các nước trên thế giới, vì khi có phát thải ra môi trường thì phải đảm bảo công bằng người phát thải nhiều chịu thuế cao, phát thải ít chịu thuế thấp. Tuy nhiên, hiện có rất nhiều loại phí đối với môi trường, xăng dầu đang chịu các loại thuế xuất nhập khẩu, thuế VAT, thuế bảo vệ môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế thu nhập doanh nghiệp, nếu thu thêm phí khí thải nữa thì sẽ “phí chồng phí”.

Bên cạnh đó, không phải loại hình, động cơ, phương tiện nào cũng xả thải ra môi trường giống nhau. Đối tượng của khí thải rất rộng, ở khắp các ngành chứ không riêng gì các phương tiện vận tải. Do đó, theo ông Thịnh, trước khi phụ thu khí thải ô nhiễm môi trường, cần làm rõ khí thải phương tiện tác động như thế nào đến môi trường; đối tượng nào phải nộp phí khí thải cần tính toán, lấy ý kiến rộng rãi.