Actium là hải chiến giữa các lực lượng của Octavian và liên quân của Marcus Antonius - Cleopatra VII vào năm 31 TCN. Trận đánh diễn ra trên vịnh Actium tại Hy Lạp.
Chiến thắng của Octavian giúp ông củng cố quyền lực ở Rome, đặt dấu chấm hết cho nền Cộng hòa La Mã và mở đầu cho thời kỳ chuyên chế La Mã.
Theo sách Nữ hoàng Ai Cập - Cleopatra, thất bại này dẫn đến cái chết của nữ hoàng quyền lực nhất trong thế giới cổ đại cùng người tình Marcus Antonius của bà.
Từ cuộc tình của Cleopatra
Sau khi “hoàng đế không ngai” Julius Caesar bị ám sát vào năm 44 TCN, theo di chúc, Octavius trở thành người thừa kế hợp pháp. Tuy nhiên, điều này bị đe dọa khi Marcus Antonius (tên tiếng Anh là Mark Antony) - người cùng liên minh chính trị đã bỏ vợ (chị Octavius) - bắt đầu cuộc tình với nữ hoàng Cleopatra của Ai Cập.
Để loại bỏ Octavius, Antonius tìm mọi cách để con trai của Caesar và Cleopatra là Caesarion (mới 13 tuổi) được chấp nhận làm người thừa kế hợp pháp của cha. Hành động của Antonius đã đe dọa tương lai của Octavian và khiến nhiều người La Mã không vừa ý.
 |
| Actium là trận chiến quan trọng nhất trong lịch sử La Mã cổ đại. Ảnh: Wikipedia. |
Quyền lực bị uy hiếp, Octavius tố cáo Antonius là mối đe dọa với La Mã. Trước những cáo buộc, Viện nguyên lão La Mã tuyên chiến với Cleopatra và hủy bỏ mọi hiệp ước với Antonius. Chính điều này dẫn tới cuộc chiến một mất một còn ở vịnh Actium (Hy Lạp cổ đại).
Antonius dự định đột kích vào Italy trong năm 32 TCN, nhưng bị chặn lại bởi đội chiến hạm của Octavius. Sau khi những đề nghị thương lượng của Octavius bị từ chối thẳng thừng, cả hai phía sẵn sàng cho một cuộc chiến vào năm sau.
Theo sách Những cuộc hải chiến lớn nhất trong lịch sử, sáng 2/9/31 TCN, hai bên dàn trận ngoài vịnh Actium.
Hạm đội của Marcus Antonius có 500 thuyền, trong đó có 230 thuyền chiến lớn có tháp trụ, 2.000 cung thủ và 20.000 lính hải quân.
Antonius và Gellius Publicola chỉ huy cánh phải, Marcus Octavius và Marcus Insteius chỉ huy trung tâm. Cleopatra đóng phía sau. Gaius Sosius ở cánh trái, là người mở màn đợt tấn công. Tướng Publius Canidius Crassus chỉ huy đội quân trên bờ.
Phía đối diện, lực lượng của Octavius có 250 chiến thuyền, 3.000 cung thủ và 16.000 lính hải quân. Cánh trái được chỉ huy bởi viên tướng dày dạn kinh nghiệm Agrippa. Lucius Arruntius chỉ huy ở trung tâm, cánh phải là Marcus Lurius. Titus Statilius Taurus chỉ huy quân bộ binh đóng ở bờ bắc của eo biển
Hai bên giao chiến khốc liệt suốt buổi chiều mà không phân định thắng bại. Phần lớn thuyền của Antonius là loại to 5 mái, nặng tới trên dưới 300 tấn, nên di chuyển rất khó khăn. Nó chỉ hiệu quả nếu đánh trúng thuyền địch, nếu không có thể làm hư hại chính tàu mình.
Không may cho Antonius là nhiều tàu của ông bị bỏ không, vì đợt rét, một số quân sĩ bỏ trốn. Không còn cách nào khác, Antonius phải thiêu hủy các chiến thuyền này và kéo phần còn lại hạm đội sát gần. Chiến thuật đâm thẳng về phía trước để phá tàu đối phương không thể thực hiện.
 |
| Sơ đồ trận đánh hải chiến Actium. Ảnh: Wikipedia. |
Ở bên kia chiến tuyến, thuyền của Octavius nhẹ hơn nên thích ứng tốt trong điều kiện sóng lớn, linh hoạt trong tấn công, có thể rút lui rất nhanh để khỏi bị bắn.
Một điều bất lợi nữa cho Antonius là bộ tướng Quintus Dellius đã quy hàng Octavius và tiết lộ kế quân sự của ông. Theo kế hoạch, Antonius muốn dùng những tàu to nhất để đẩy lùi cánh của Agrippa ở phía bắc, nhưng hạm đội của Octavius đã biết trước và tránh khỏi tầm hạm đội của Antonius. Sau giữa trưa, Antonius buộc phải dàn trải tàu ra để quyết chiến.
Quyết định sai lầm của nữ hoàng và cái chết đau đớn
Trong trận chiến, Cleopatra ở phía sau. Vì quá lo lắng, bà đã ra hiệu rút lui, chạy thẳng ra vùng biển ngoài vịnh mà không giao chiến, khiến quân đội của Antonius mất tinh thần chiến đấu. Nhiều tàu của Antonius căng buồm, hạ tháp và các vũ khí hạng nặng xuống khoang.
Một số tàu vẫn còn chiến đấu nhưng cũng chỉ được đến đêm. Antonius buộc phải hạ cờ xí xuống thuyền nhỏ để chạy trốn. Số còn lại trong hạm đội của ông đều bị bắt, thuyền bị đánh chìm.
Khi Antonius thất bại trên biển, 19 quân đoàn bộ binh và 12.000 kỵ binh của ông trên bộ cũng bỏ chạy. Dù không mất đế chế của mình, Antonius đã trở thành kẻ chạy trốn và phản loạn, không có vị trí pháp lý mà các thành viên nguyên lão đã trao cho ông trước đây.
Sau chiến thắng, Octavius nhận được thông điệp từ Cleopatra với vương miện và ngai vàng, cùng đề nghị thoái vị. Nữ hoàng tin rằng bà sẽ được đối xử tốt, vì Octavius cũng muốn giữ bà lại cho lễ ăn mừng chiến thắng của ông.
 |
| Nữ hoàng Cleopatra VII trở thành vị Pharaoh cuối cùng của Ai Cập . Ảnh: Wikipedia. |
Trong khi đó, sau thất bại ở Actium, dù giành được một trận thắng ở Alexandria vào năm 30 TCN, quân đội của Antonius đã bỏ trốn gần hết, ông không đủ lực lượng để giao chiến với Octavius.
Do liên tục thất bại trên chiến trường, cộng thêm sai lầm trong việc truyền tin, Antonius tưởng rằng Cleopatra đã bị bắt và tự tử. Quá chán nản và tuyệt vọng, ông đã tự vẫn và được đưa đến nơi Cleopatra đang bị giam cầm, rồi chết trong tay bà.
Sau cái chết của Antonius, nữ hoàng cũng tự tử. Octavius cũng giết luôn Caesarion để đảm bảo vị trí của mình như là người thừa kế duy nhất của Julius Caesar.
Chiến thắng trong trận Actium giúp Octavius trở thành người kế nhiệm của Julius Caesar và là "công dân số một" của thành Rome. Ông củng cố quyền lực, đánh dấu bước chuyển từ thời Cộng hòa La Mã sang Đế chế La Mã, thống trị châu Âu nhiều thế kỷ sau.
Sự đầu hàng của Hy Lạp và cái chết của Cleopatra cũng đánh dấu sự kết thúc của thời đại Hellenistic và vương triều Plotemy, biến Actium trở thành một trong những trận chiến quan trọng nhất trong lịch sử La Mã cổ đại.