Củ lùn còn có tên gọi khác là củ năng tàu, tên khoa học là Calathea allouia, đây là một loài thực vật có hoa trong họ Marantaceae, có nguồn gốc từ Nam Mỹ và một số nước như Cuba, Hispaniola, Puerto Rico, Tiểu Antilles, Brazil....
Củ lùn thường mọc thành từng bụi, vỏ mỏng và có màu vàng nhạt, tua tủa nhiều rễ phụ. Thịt củ lùn màu trắng trong, phần nhân có màu trắng đục. Củ lùn chỉ thu hoạch 1 mùa duy nhất vào khoảng tháng 11, 12 âm lịch và ăn dần cho đến hết một, hai tháng sau. Chúng được trồng nhiều ở Châu Thành (Long An) và TP. Sóc Trăng (Sóc Trăng).
Củ lùn là đặc sản ở miền Tây, vào mùa từ khoảng tháng 11 âm lịch hàng năm
Người dân địa phương cho biết đào củ lùn cũng giống như đào khoai lang. Dùng cuốc đào nhẹ hai bên hông của giồng củ lùn cho nó bớt đất đi, rồi cũng cây cuốc đó, cuốc mạnh vào từng bụi củ lùn, nhấc bổng lên. Từng chùm củ lùn màu vàng nhạt được đào lên trông rất thích mắt.
Từ củ lùn có thể làm thành các món củ lùn luộc, chè củ lùn, nấu canh xương, hay xay thành bột để pha nước uống như bột sắn… Củ lùn giòn, sần sật chứ không bở, có vị ngọt và bùi.
"Củ lùn luộc cầu kỳ hơn so với củ khoai, củ sắn. Người ta cho thêm lá dứa, ít muối, để nước nhiều rồi luộc tầm 30 phút tùy theo số lượng. Khi luộc cần lưu ý phải đổ ngập củ lùn để tránh khi luộc thiếu nước củ lùn sẽ không chín hoặc bị xơ cứng. Củ lùn khi luộc chín, mở nắp vung ra là mùi thơm của lá dứa, củ lùn hòa quyện vào trong làn khói trắng, một vài củ còn tróc luôn vỏ.
Loại củ này giòn và mọng nước, khác với khoai lang, khoai sọ
Để giúp cho củ lùn dễ lột vỏ hơn thì sau khi nấu chín phải vớt củ lùn ra một thau nước sôi để nguội, chờ củ lùn nguội rồi vớt ra rổ để ráo nước", chị Hải (ở Châu Thành, Long An) chia sẻ.
Theo chị Hải, ngày trước người dân địa phương trồng củ lùn chỉ để gia đình ăn. Những năm gần đây, củ lùn thành đặc sản được người thành phố ưa chuộng. Trên thị trường, củ lùn được rao bán với giá cao hơn nhiều so với khoai lang, khoai tây và các loại củ khác bởi nó chỉ có một mùa duy nhất trong năm. Nó có giá dao động từ 35.000 – 40.000 đồng/kg.
Bán củ lùn trên chợ mạng, chị Ngọc (ở An Giang) cho biết củ lùn chỉ có vỏn vẹn trong 1-2 tháng nên các chị em tranh thủ mua về để ăn.
Củ từ làm thành món chè vừa thanh mát vừa lạ miệng
"Củ này giòn và mọng nước, ăn giống một loại hoa quả có nhiều bột hơn là khoai. Vì lạ và ngon miệng nên năm nào cũng rất đắt hàng. Đến mùa, tôi rao bán trên chợ mạng và gửi cho khách đi các tỉnh thành. Để đảm bảo độ tươi ngon, củ sẽ được vận chuyển bằng đơn theo xe khách trong ngày", chị Ngọc chia sẻ.
Không chỉ ngon và lạ, củ lùn còn tốt cho sức khoẻ. Theo đó, củ lùn mọng nước giúp bổ sung nước cho cơ thể, từ đó có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát gan, lợi tiểu. Ngoài ra, củ lùn chứa nhiều chất xơ tốt cho hệ tiêu hóa, phòng ngừa và trị táo bón.