Đồ chơi Trung thu và màn "phục hưng" tò he của nghệ nhân 8x

Tò he là món đồ chơi không còn quá xa lạ với thế hệ 8x, 9x. Từ những cục bột tưởng chừng như vô chi nhưng qua bàn tay của nghệ nhân những con tò he được ra đời và trở thành kí ức của không ít các bạn trẻ.

Trong ngày cận Tết Trung thu 2022 tại phố Hàng Mã, cơ duyên đã đưa PV gặp được nghệ nhân tò hè trẻ tuổi Đặng Văn Hậu (sinh năm 1985) của làng nghề truyền thống Xuân La (xã Phượng Dực, Phú Xuyên, Hà Nội).

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu sinh ra trong gia đình có nhiều thế hệ gắn bó với nghề nặn tò he truyền thống ở Xuân La. Chính vì thế, anh được tiếp xúc với những con giống bột ngay từ khi còn nhỏ.

Tuổi thơ anh Hậu gắn với những lần theo ông ngoại dự hội và xem ông tạo hình. Được ông chỉ dạy, lên 10 tuổi, chàng trai 8x đã cho ra đời những sản phẩm tò he đầu tay.

Từ đó đến nay, bằng sự sáng tạo không ngừng nghỉ, anh đã cho ra đời nhiều sản phẩm tò he đạt giải cao trong các cuộc thi... Hình ảnh con gà, chị Hằng... làm từ cục bột sắc màu đã ăn sâu vào tiềm thức và trở thành một phần không thể thiếu đối với anh.

Nói về câu chuyện với tò hè của mình, anh Hậu kể: “Ông ngoại tôi nặn tò he rất giỏi, ngày bé, mỗi lần đi học về, tôi lại chạy sang nhà, đòi ông nặn tò he. Ông nhào bột, tạo hình các con vật nhiều màu sắc một cách điêu luyện làm tôi thích thú và say mê từ lúc nào không hay...”.

Tính đến nay, anh Hậu đã có hơn 20 năm gắn bó với nghề nặn tò he truyền thống. Anh thường nặn và bán tác phẩm tò he tại phố đi bộ Hồ Gươm (Hà Nội) hay các hội chợ trên địa bàn thành phố.

Ngoài ra, mỗi khi được mời đi biểu diễn, anh Hậu rất phấn khởi vì sản phẩm tò he nhận được sự quan tâm của nhiều người. Năm 2014, anh Đặng Văn Hậu vinh dự được UBND thành phố Hà Nội trao tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hà Nội”.

Trải qua nhiều năm, nghệ nhân Đặng Văn Hậu cảm nhận được rõ ràng việc nặn tò he truyền thống đã và đang đối diện với nhiều thách thức, nhất là sự “lên ngôi” của đồ chơi công nghệ.

Nhưng bằng tình yêu và niềm say mê, anh Hậu quyết tâm theo nghề đến cùng. Năm 2017, anh may mắn khôi phục được nhiều mẫu con giống bột cổ xưa, dựa trên tiềm thức còn sót lại của nghệ sĩ Trịnh Bách cùng kỹ thuật điêu luyện của nghệ nhân tò he Đồng Xuân, Phạm Nguyệt Ánh.

Việc khôi phục hoàn toàn những con giống bột gặp nhiều khó khăn. Bởi hình ảnh của chúng chỉ còn sót lại trong trí nhớ của nghệ sĩ Trịnh Bách và một số ít tài liệu trên thế giới. Khác với tò he thông thường, nặn con giống bột không thể thiếu bộ dụng cụ như: kẹp, chiếc lược nhỏ... Với sự sáng tạo và bàn tay khéo léo, người nghệ nhân có thể tạo ra những con giống bột huyền thoại, đặc sắc đến từng chi tiết.

Ở mỗi phong cách, con giống bột có sự khác biệt về chất liệu, màu sắc và kiểu mẫu. Anh Hậu tỉ mẩn, có những ngày anh chỉ chuyên tâm nặn một nhân vật. Thế nên, mỗi tác phẩm tò he ra đời đều chứa đựng tình yêu và tâm huyết. Bên cạnh đó, nhằm làm tăng “tuổi thọ” của sản phẩm, anh Hậu đã tìm tòi, nghiên cứu ra bột nặn mới, có thể chống mốc và bảo quản tò he lên đến 2 năm.

Thời điểm này khi Tết Trung thu đang đến gần, anh Hậu lại tất bật chuẩn bị cho ra các sản phẩm tò he để phục vụ người chơi. Năm nay, anh có cơ hội cộng tác với các hoạ sĩ có tiếng để thực hiện những bộ sưu tầm tò he mới, trong số đó phải kể tới Ngũ hổ.

Mỗi bản vẽ thiết kế đều được anh thử nghiệm nhiều lần mới cho ra sản phẩm hoàn hảo nhất. Ngày nào anh Hậu cũng di chuyển 30km từ Xuân La lên số nhà 51 phố Hàng Mã (Hà Nội) để hoàn thành các sản phẩm cho kịp tiến độ.

Anh Hậu chia sẻ: “Điểm khác biệt lớn nhất mà sản phẩm đồ chơi công nghệ không thay thế được đó là sự thoải mái, ngô nghê, hài hước và thân thuộc của tò he. Khi đưa con giống bột ra phố Hàng Mã, tôi cảm thấy rất bất ngờ khi sản phẩm được mọi người đón nhận nhiệt tình.

Nhiều người lớn tuổi xúc động, du khách nước ngoài trầm trồ khi nhìn thấy hình ảnh con giống bột hiện hữu trên sạp hàng. Vì thế, năm nay tôi quyết định làm nhiều mẫu hơn để phục vụ người chơi”.

Gần 20 năm gắn bó với nghề nặn tò he, nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu đã có nhiều đóng góp quan trọng trong gìn giữ, giới thiệu, quảng bá và phát triển nghề truyền thống của quê hương. Giữa những món đồ chơi trung thu hiện đại, con giống bột mang vẻ đẹp giản dị nhưng không kém phần đặc sắc.

Sự quan tâm, yêu mến của người chơi là thành quả xứng đáng cho quá trình nỗ lực không ngừng nghỉ của người nghệ nhân trẻ; đồng thời, cũng là động lực để anh tiếp tục hành trình khôi phục và khẳng định vị trí của những tác phẩm tò he truyền thống.