Ngược đời luật tục nhà trai thách cưới ở Phú Yên

Ngày nay, người đồng bào Ê Đê ở xã Ea Trol (huyện Sông Hinh, tỉnh Phú Yên) vẫn còn tồn tại luật tục nhà trai thách cưới. . Cũng vì vậy mà nó trở thành gánh nặng đè lên cuộc sống của chính những cặp vợ chồng sau hôn nhân.

Và, cũng vì thách cưới trên trời mà nhiều cặp đôi không thể đến được với nhau, tìm đến cái chết, nhiều phụ nữ phải nuôi con một mình.

1. Trên con đường đầy sỏi đá dẫn vào làng, chị Hờ Riu (35 tuổi, ở buôn Ly) gùi bó củi nặng trĩu trên lưng, theo sau là đàn con nheo nhóc. Những đứa trẻ đen nhẻm, còi cọc, mái đầu một mùi khét nắng đang hồn nhiên nô đùa. Sự vô tư của bọn trẻ trái ngược hoàn toàn với nét mặt u buồn của chị Riu. Bởi với chị, giờ không chỉ lo miếng ăn cho các con, mà còn phải lo trả nợ tiền cưới cách đây 17 năm cho nhà chồng.

Trong căn nhà xiêu vẹo được lắp ghép từ những tấm phên tre cũ nát, chị Riu giọng trầm buồn kể về bi kịch của gia đình mình. Nguồn cơn câu chuyện xảy ra vào năm 1994, khi đó bà Hờ Rứch (mẹ chị Riu) trong một lần vượt cạn đã không may qua đời, để lại 6 đứa con mồ côi. “Rầm sàn gãy thì phải thay, giát sàn nát thì phải thế”, luật tục ở đây đã vậy nên cha Riu phải cưới một người con gái khác trong gia đình nhà vợ. Ngặt nỗi, phía nhà vợ không có người để nối dây. Thế là cha Riu phải đi khỏi nhà để lấy người con gái khác, bỏ lại 6 đứa con nheo nhóc.

Từ ngày ấy, 6 chị em Riu sống trong sự cưu mang của ông bà ngoại. Riu là chị cả nên ngày ngày phải lên nương làm lụng nuôi các em. 4 năm sau đó, ông bà ngoại cũng mất, chị em Riu dắt nhau về ngôi nhà cũ của mẹ để tự chăm lo cho nhau. Dù sống trong cảnh đói khát, lạc lõng giữa buôn làng nhưng chị em Riu cũng may mắn trụ qua được những tháng ngày bất hạnh nhất cuộc đời.

3. Luật tục thách cưới của người đồng bào Ê Đê nơi đây, chẳng những làm khổ những đôi nam nữ, mà những đứa trẻ sinh ra cũng lớn lên trong nghèo đói, không được học hành. Con trai đầu của chị Hờ Riu là Y Lai (17 tuổi) nhưng vì nghèo nên không được đi học mà phải theo cha mẹ lên nương. 3 em gái nhỏ dù còn đi học nhưng chẳng thích thú gì với con chữ.

Chị Hờ Riu cho biết: “Đứa con lớn của mình không được đi học, mấy đứa sau thì có đến trường nhưng tụi nó cũng chán chữ lắm, vì sách vở chẳng làm cái bụng no được. Chỉ có theo người lớn lên nương làm mùa, săn bắt thú, mồi chim là vui. Trẻ con trong làng từ khi sinh ra được người lớn địu lên nương, lớn lên như cây trên rừng, như cá dưới suối chứ mấy ai được học hành đến nơi đến chốn đâu”.

Một ngày của gia đình chị Riu bắt đầu từ sáng sớm đến khi mặt trời khuất dưới núi. Mấy đứa con thích thì đi học, không thích thì theo mẹ lên nương rẫy. Từ khi chào đời đã thấy cha mẹ cơ cực nên lũ trẻ chẳng ý thức được nỗi bất hạnh mình đang chịu. Có lẽ tương lai của chúng rồi đây cũng sẽ mờ mịt, bi kịch cứ thế tiếp diễn đằng sau nỗi buồn mang tên luật tục.

Ông Y Thanh cho biết: “Số tiền thách cưới quá nhiều, đồng nghĩa với việc tổ chức đám cưới của đồng bào cũng tốn kém, lãng phí. Như vậy, thay vì thách cưới, các gia đình để số tài sản này vun đắp cho các cặp đôi thì cuộc sống sẽ khấm khá hơn. Đằng này, các cặp đôi sau khi lấy nhau về còn nai lưng ra làm để trả nợ. Sau này, khi con cái lớn lên, rồi cưới vợ gả chồng thì họ cũng thách cưới, tiếp tục làm khổ con trẻ”.

Theo ông Y Thanh, bây giờ trình độ dân trí mỗi ngày được cải thiện nhưng việc bài trừ hủ tục vẫn là chuyện nan giải. Đầu năm 2014, chính quyền xã Ea Trol đã đề xuất “Mô hình không thách cưới” trình lên huyện Sông Hinh và đã được cho phép thực hiện mô hình thí điểm tại xã EaTrol. Theo đó, chính quyền xã vận động các ông bố bà mẹ có con trai cam kết sẽ không thách cưới. Sau một thời gian, đã có 22 gia đình cam kết thực hiện. Tuy nhiên, trong số này lại có nhiều trường hợp phá vỡ cam kết vì không thể bỏ được luật tục.

“Nhiều ông bố bà mẹ có con trai khi được cán bộ xã đến nhà thuyết phục vận động thì họ đồng ý sẽ không thách cưới. Tuy nhiên, khi cưới hỏi cho con trai thì họ vẫn thách cưới, thậm chí thách cưới nhiều lễ vật. Họ giải thích rằng mọi người xung quanh đều thách cưới, nếu họ không thách cưới thì sau này con gái bắt chồng sẽ không có tiền, lễ vật để nộp cho nhà trai. Nhiều người lý giải rằng họ nuôi con khôn lớn, tốn kém nhiều nhưng con trai đi ở rể cho nhà gái nên nhà gái phải bù đắp cho họ. Luật tục đã ăn sâu vào đời sống và họ tự nguyện thỏa thuận thực hiện nên mình rất khó can thiệp”, ông Y Thanh cho biết.

Ông Y Thanh cho biết thêm, song song với luật tục thách cưới, đồng bào Ê Đê nơi đây vẫn còn tồn tại luật tục chuê nuê, thường gọi là luật tục nối dây. Theo luật tục, khi người vợ qua đời, người chồng buộc phải lấy một người con gái trong gia đình vợ, có thể là em gái vợ còn rất nhỏ tuổi, hay thậm chí là người chị vợ già hơn mình rất nhiều, miễn là người đó chưa chồng. Nếu không còn người để thay thế thì người chồng về lại nhà mẹ đẻ với hai bàn tay trắng. Ngược lại, khi người chồng mất thì anh, em trai chưa vợ được cho nối dây để giữ của cải trong gia đình. Điển hình là cha mẹ của chị Hờ Riu.