Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, mặc dù Công ty Cổ phần Xây dựng Công trình Tây Hồ (Công ty Tây Hồ) tham gia nhiều gói thầu đấu thầu rộng rãi qua mạng, nhưng không phải gói thầu nào cũng ghi nhận sự cạnh tranh sôi động. Dữ liệu thực tế cho thấy những dấu hiệu đáng lo ngại về mức độ cạnh tranh thực chất, dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm cho ngân sách không cao.

Kịch bản "một mình một ngựa" tại gói thầu hơn 5 tỷ đồng

Cạnh tranh là yếu tố cốt lõi để đảm bảo hiệu quả kinh tế trong hoạt động đấu thầu. Tuy nhiên, tại một số dự án, yếu tố này dường như bị suy giảm đáng kể.

Điển hình là gói thầu "Xây dựng" thuộc công trình nâng cấp đường Bùi Thị Xuân tại phường Tân Đông Hiệp (TP HCM), được phê duyệt kết quả ngày 14/11/2025. Như đã phân tích, Công ty Tây Hồ trúng thầu với giá 5.012.857.657 đồng, đạt tỷ lệ tiết kiệm chỉ 1,019%.

Nguyên nhân dẫn đến con số tiết kiệm "mỏng" này có thể được lý giải khi nhìn vào bối cảnh của cuộc đấu thầu. Theo thông tin từ Biên bản mở thầu (dựa trên tài liệu liên quan), tại thời điểm mở thầu, chỉ có duy nhất Công ty Tây Hồ nộp hồ sơ dự thầu (E-HSDT).

Tình trạng "một mình một chợ" này khiến cho yếu tố cạnh tranh về giá gần như bị triệt tiêu. Khi không có đối thủ để so sánh, chào giá cạnh tranh, nhà thầu duy nhất tham dự thường sẽ trúng thầu với mức giá rất sát với giá dự toán được phê duyệt.

Trong bối cảnh đấu thầu qua mạng được kỳ vọng gia tăng tính cạnh tranh, việc một gói thầu đấu thầu rộng rãi chỉ thu hút được một nhà thầu tham dự là một dấu hiệu cần xem xét. Nó đặt ra câu hỏi về công tác thông tin, truyền thông mời thầu đã thực sự rộng rãi chưa? Hay quan trọng hơn, liệu hồ sơ mời thầu (E-HSMT) có cài cắm các tiêu chí kỹ thuật quá khắt khe, đặc thù, dẫn đến việc hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác hay không?

Theo quy định của pháp luật về đấu thầu, E-HSMT không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Khi đối thủ bị loại từ vòng kỹ thuật

Một kịch bản khác cũng làm giảm tính cạnh tranh là khi có nhiều nhà thầu tham dự, nhưng các đối thủ lại bị loại ngay từ vòng đánh giá kỹ thuật, dẫn đến chỉ còn lại 1 nhà thầu được mở hồ sơ đề xuất tài chính.

Trường hợp này có thể thấy tại gói thầu "Xây lắp" tại Bến Cát (phê duyệt kết quả ngày 09/06/2025). Gói thầu có giá trị 15.468.586.650 đồng.

Dữ liệu cho thấy có nhà thầu khác cùng tham gia gói thầu này (được xác định là Công ty TNHH Xây dựng và Cầu đường Đại Việt qua các tài liệu liên quan). Tuy nhiên, theo báo cáo đánh giá E-HSDT, đối thủ này đã bị loại vì "E-HSDT không đáp ứng yêu cầu của E-HSMT" ở bước đánh giá kỹ thuật.

Việc loại nhà thầu ở bước kỹ thuật khiến Công ty Tây Hồ trở thành nhà thầu duy nhất bước tiếp vào vòng mở hồ sơ tài chính. Kết quả là Công ty Tây Hồ trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm chỉ khoảng 2,01%.

Việc đánh giá kỹ thuật là cần thiết, tuy nhiên, khi việc loại nhà thầu dẫn đến chỉ còn 1 nhà thầu đi tiếp và trúng thầu sát giá, dư luận đặt câu hỏi về tính khách quan trong quá trình đánh giá. Liệu các tiêu chí kỹ thuật có được lượng hóa rõ ràng hay mang tính định tính, cảm tính của tổ chuyên gia? Việc công khai chi tiết lý do loại các nhà thầu là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo sự minh bạch.

Hệ lụy đối với hiệu quả đầu tư công

Tình trạng thiếu cạnh tranh trong đấu thầu, dù dưới hình thức nào, đều dẫn đến hệ lụy trực tiếp là giảm hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công. Khi nhà thầu trúng thầu sát giá, ngân sách nhà nước không tiết kiệm được nguồn kinh phí đáng kể để tái đầu tư.

Hơn nữa, việc thiếu cạnh tranh còn tiềm ẩn nguy cơ tạo ra sự độc quyền của một nhóm nhỏ doanh nghiệp tại một địa bàn, một chủ đầu tư cụ thể. Điều này có thể làm méo mó thị trường xây lắp, làm nản lòng các nhà thầu có năng lực thực sự muốn tham gia cạnh tranh một cách sòng phẳng.

Đối chiếu với trường hợp của Công ty Tây Hồ, việc nhà thầu này thường xuyên trúng thầu trong các bối cảnh cạnh tranh hạn chế là một dấu hiệu cần quan tâm. Để đảm bảo mục tiêu của Luật Đấu thầu được thực thi, cần có sự vào cuộc của các cơ quan chức năng trong việc giám sát, kiểm tra quy trình lựa chọn nhà thầu, đặc biệt là khâu xây dựng E-HSMT và đánh giá E-HSDT.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 5] Để hoạt động đấu thầu hiệu quả hơn: Góc nhìn từ chuyên gia từ các gói thầu Công ty Tây Hồ