Theo hãng tin Reuters, nhân vật đứng đằng sau nỗ lực thiết lập “Đế chế Ba Tư mới” được cho là Thiếu tướng Qassem Soleimani, Tư lệnh lữ đoàn al-Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) tinh nhuệ của Iran.
Kể từ mùa thu năm ngoái, Tướng Soleimani xuất hiện trên khắp các chiến trường ở Trung Đông. Vị tướng 60 tuổi này vốn vẫn là người “vô hình” cho tới khi tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng càn quét các thành phố miền bắc và trung Iraq hồi năm ngoái. Hiện thời, các bức hình của ông này đã xuất hiện ở khắp nơi.
 |
| Tướng Soleimani chính là người chỉ huy chiến dịch giành lại thành phố Tikrit. |
Tướng Soleimani chính là người chỉ huy chiến dịch giành lại thành phố Tikrit, quê hương của cố
Tổng thống Iraq Saddam Hussein, từ tay IS. Tại Syria, khi em trai của tổng thống thiệt mạng, ông đã đại diện chính phủ Iran gửi lời chia buồn tới gia đình Tổng thống Bashar al-Assad. Ở Beirut, có những bức hình chụp ông xuất hiện trước ngôi mộ của Jihad Mughniyeh, cầu nguyện cho con trai của một chỉ huy của IRGC thiệt mạng tại Syria hồi tháng 1/2015.
Liên quan tới tình hình tại Yemen, các quốc gia Vùng Vịnh cáo buộc IRGC chính là lực lượng đứng sau hậu thuẫn cho quân nổi dậy Houthi dòng Shiite lật đổ chính quyền, buộc Tổng thống Hadi phải chạy sang Saudi Arabia. Tuy nhiên, tới nay, các nước Arab vẫn chưa công bố những bằng chứng về sự can thiệp của Iran tại Yemen.
Nhân tố thay đổi cuộc chơi
Tehran rất quan tâm đến việc tăng cường ảnh hưởng trên khắp khu vực Trung Đông, đặc biệt là tại Iraq và Syria, nơi các lực lượng tinh nhuệ của Iran đang căng mình chiến đấu chống lại phiến quân IS.
Trong một cuộc họp báo với người đồng cấp Mỹ John Kerry, Ngoại trưởng Saudi Arabia Saud al-Faisal nhấn mạnh: “Tình hình tại Tikrit là một ví dụ điển hình cho những gì mà chúng ta lo lắng. Iran đang chiếm lấy Iraq”. Giới phân tích khu vực cho rằng các nước Vùng Vịnh và đồng minh Sunni như Ai Cập không lo ngại về một thỏa thuận hạt nhân toàn diện giữa P5+1 với Iran mà quan tâm hơn đến động thái xích lại gần Iran của Mỹ.
Riad Kahwaji, người đứng đầu Inegma - tổ chức quy tụ các chuyên gia nghiên cứu hàng đầu tại Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) cũng lên tiếng cảnh báo về một “cuộc chiến giáo phái toàn diện” giữa người Sunni và người Shiite. Vị chuyên gia này nói: “Các sự kiện tại Iraq, Syria và Yemen cho thấy phe Hồi giáo dòng Shiite đang tiến hành một cuộc tổng tiến công núp dưới bóng của một cuộc chiến do Mỹ dẫn đầu chống chủ nghĩa khủng bố. Mục đích là nhằm giành được chiều sâu chiến lược tại các khu vực trên con đường dẫn ra Biển Đỏ và Địa Trung Hải”.
Ngọn lửa chiến tranh giáo phái
Cuộc ly giáo đẫm máu giữa hai dòng Hồi giáo Sunni và Shiite đã có lịch sử từ 14 thế kỷ trước, ngay vào buổi “bình minh” khi đạo Hồi hình thành và phát triển. Trong thế giới hiện đại ngày nay, cuộc đối đầu giáo phái này xoay quanh hai trục Chính thống giáo Wahhabi của người Sunni tại Ả-rập Xê-út và chế độ thần quyền dòng Shiite tại Iran. Nhưng chính việc Mỹ xâm lược Iraq năm 2003 đã làm thay đổi cán cân nghiêng về phía có lợi cho Iran. Ngọn lửa chiến tranh giáo phái bùng phát một lần nữa khi cộng đồng Sunni thiểu số của cố Tổng thống Saddam bị lật đổ và thay thế bằng một chính phủ người Shiite đa số tại Iraq, được cho là chịu ảnh hưởng lớn từ Iran.
Để cân bằng lại, Ả-rập Xê-út và đồng minh ra sức hậu thuẫn các lực lượng Sunni, trong đó có cả các phiến quân, nhằm lật đổ Tổng thống Assad. Riyadh chính thức hậu thuẫn cho các nhóm chống đối chính để chống lại lực lượng người Shiite, nhưng tiền hỗ trợ của các quốc gia vùng Vịnh lại nhiều khi rơi vào túi của các nhóm thánh chiến cực đoan. Và đây được cho là cái cớ để người Shiite biện minh cho hoạt động can dự của mình vào các điểm nóng.
Vai trò của lực lượng vũ trang tinh nhuệ của Iran trong cuộc chiến chống các nhóm khủng bố Hồi giáo là không thể phủ nhận. Ở Iraq, sau khi phiến quân IS trỗi dậy vào giữa năm 2014, Lữ đoàn al-Quds của IRGC đã liên minh với lực lượng người Shiite địa phương để bảo vệ Baghdad và sườn phía Nam. Sau đó, họ dần dần đẩy phiến quân IS về phía các thành trì của chúng ở phương bắc như tại Tikrit. Tại Syria, lữ đoàn được thành lập từ năm 1980 này có nhiệm vụ thiết lập một mạng lưới các chiến binh trung thành với chế độ, bảo vệ quyền lợi của người Shiite và chống lại các phần tử cực đoan.
Hãng thông tấn Rasa dẫn lời nghị sĩ Iran Ali Reza Zakani (nhân vật thân cận với Thủ lĩnh tối cao Khamenei) khẳng định: “Nếu Qassem Soleimani không xuất hiện ở Iraq, Baghdad sẽ sụp đổ. Với Syria cũng vậy, nếu không có quyết tâm của Iran, nước này đã không thể đứng vững”. Ông này mô tả những gì đang diễn ra ở Yemen như một “sự lan truyền tự nhiên” của Cuộc cách mạng Hồi giáo và dự đoán 14 trong số 20 tỉnh của Yemen sẽ sớm nằm dưới quyền kiểm soát của quân nổi dậy Houthi.
Nghị sĩ Ali Reza Zakani tiên đoán: “Cuộc cách mạng tại Yemen sẽ không chỉ giới hạn ở quốc gia này. Nó sẽ lan sang lãnh thổ của Saudi Arabia”, quốc gia có đường biên giới dài với Yemen và đặc biệt là sẽ đe dọa tỉnh Đông Saudi Arabia có đa số người Shiite sinh sống và cũng là nơi có các mỏ có trữ lượng dầu lớn nhất của vương quốc này.