Vì sao cựu TT Ramos được chọn đàm phán với Trung Quốc?

Theo giáo sư Richard Javad Heydarian, điều quan trọng là phải hiểu được lý do vì sao cựu Tổng thống Fidel Ramos là người thích hợp nhất để cấu hình lại mối quan hệ Trung Quốc-Philippines đầy sóng gió.

Ngày 8/8, cựu Tổng thống Ramos đến Hong Kong để tái khởi động các cuộc đàm phán cấp cao Philippines-Trung Quốc, với hy vọng bình thường hóa một trong những mối quan hệ song phương tồi tệ nhất ở Châu Á.

Người ta cũng cần lưu ý một thực tế mà năm 2012 không phải là lần đầu tiên Philippines bị mất một bãi cạn ở Biển Đông. Sự xâm lấn của Trung Quốc ở Biển Đông diễn ra trước đó khá lâu, đặc biệt dưới thời Tổng thống Fidel Ramos.

Dưới thời Tổng thống Fidel Ramos, Philippines chỉ còn là cái bóng của thời kỳ vinh quang cuối những năm 1960. Tổng thống Ramos đã được thừa hưởng một quốc gia ốm yếu, với một quân đội bạc nhược và một nền kinh tế đang xuống dốc kèm theo sự sụp đổ của các dịch vụ cơ bản.

Chưa hết, lần đầu tiên gần một thế kỷ qua, Tổng thống Philippines Fidel Ramos đã phải bảo vệ đất nước mà không có các căn cứ của Mỹ trên lãnh thổ. Điều này càng trở nên trầm trọng hơn, khi Trung Quốc hưng thịnh dưới thời Đặng Tiểu Bình bắt đầu đánh giá lại vị thế của nước này trong trật tự Châu Á.

Với việc Mỹ và các đồng minh tập trung vào Trung Đông, một khoảng trống quyền lực nguy hiểm xuất hiện ở Đông Á: các căn cứ của Mỹ đã được di rời khỏi lãnh thổ Philippines, Nhật Bản đã bị mắc kẹt trong vòng xoáy suy thoái kinh tế nguy hiểm, trong khi Liên Xô tan rã. Đây quả là một cơ hội hoàn hảo để Trung Quốc giành lại vị thế bá quyền trước đây trong khu vực.

Không có gì đáng ngạc nhiên, chỉ sau có ba năm cầm quyền, Tổng thống Fidel Ramos đã phải đối mặt với sự xâm nhập của Trung Quốc vào vùng biển mà Philippines tuyên bố chủ quyền. Vào tháng 2/ 1995, Philippines đã sững sờ khi phát hiện cờ Trung Quốc cắm trên rạn san hô Đá Vành Khăn (Mischief Reef) và bắt đầu các hoạt động xây dựng. Không giống như các bãi cạn Scarborough có mỏm đá nhô lên khỏi mặt nước khi thủy triều dâng cao, đã Vành Khăn chỉ lộ diện đôi chút khi thủy xuống thấp.

Vậy khi đó chính quyền Ramos đã phản ứng như thế nào?

Khi đó, chính quyền của Tổng thống Fidel Ramos không muốn đối đầu và cũng không đầu hàng Trung Quốc. Thay vào đó, Tổng thống Ramos đã áp dụng phản ứng chiến lược bốn hướng để làm giảm tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc, thể hiện quyết tâm của Philippines và làm thay đổi quỹ đạo tranh chấp hàng hải.

Thứ nhất, Tổng thống Ramos đã cân nhắc những lựa chọn khác nhau để kiểm tra tham vọng của Trung Quốc. Tuy nhiên, do chỉ được thừa kế một quân đội ốm yếu nên Tổng thống Ramos thiếu khả năng quân sự cần thiết để đảm bảo chiến thắng . Khi đó, Mỹ cũng đã từ chối hỗ trợ rõ ràng và tuyên bố theo đuổi lập trường trung lập đối với các bên tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông.

Đồng thời, Tổng thống Ramos nhận ra rằng điều quan trọng là cần duy trì mối quan hệ song phương với Trung Quốc và không để cho tranh chấp một rạn san hô ngầm ảnh hưởng đến mối quan hệ này. Sự phát triển kinh tế bùng nổ đã dần dần biến Trung Quốc thành một đối tác kinh tế lớn đối với các quốc gia Châu Á. Vừa thoát khỏi cái bóng của Mao Trạch Đông, Trung Quốc cũng không muốn đối đầu trực tiếp làm thay đổi quỹ đạo “trỗi dậy hòa bình” theo hướng đáng lo ngại hơn.

Thay vì chọn cho cách tiếp cận hoặc song phương hay đa phương, Tổng thống Ramos đã theo đuổi cách tiếp cận song-đa phương. Một mặt, ông ngay lập tức kích hoạt cuộc đối thoại cấp cao Philippines-Trung Quốc để giảm leo thang căng thẳng. Chiến tranh không phải là một sự lựa chọn. Điều quan trọng là ngăn cản Trung Quốc mở rộng hơn nữa sự hiện diện của nước này trong trong vùng biển mà Philippines tuyên bố chủ quyền hoặc chiếm thêm các tính năng đất ở quần đảo Trường Sa.

Những năm sau đó, Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân đã nhiều lần đến thăm Philippines để thảo luận về cách để quản lý các tranh chấp lãnh thổ và giữ gìn quan hệ song phương. Nhà lãnh đạo Trung Quốc này thậm chí còn nhảy “Cha-Cha” và hát karaoke bài " Love Me Tender" của Elvis Presley trong chuyến thăm Philippines.

Tuy nhiên, Tổng thống Ramos vẫn không bị “choáng ngợp” trước cuộc tấn công quyến rũ của Chủ tịch Giang Trạch Dân. Ông cũng đã thúc đẩy nỗ lực ngoại giao khu vực lớn hơn, mà đỉnh điểm của nỗ lực này là Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ký kết với Trung Quốc Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002 dưới thời chính quyền của Tổng thống Gloria Arroyo.

Không còn nghi ngờ gì nữa, Tổng thống kế nhiệm Gloria Arroyo đã “hưởng lợi từ những nỗ lực ngoại giao trước đó” của Tổng thống Fidel Ramos.

Nhận ra những khoảng trống quyền lực sau việc di rời các căn cứ của Mỹ khỏi lãnh thổ Philippines, Tổng thống Ramos cũng tìm kiếm sự giúp đỡ nhiều hơn nữa của Mỹ bằng cách tiến hành đàm phán và phê chuẩn Hiệp định Thăm viếng Quân sự (VFA). Hiệp định mới này không chỉ tăng cường sự hiện diện quân sự của Mỹ trong khu vực, mà còn tạo điều kiện hỗ trợ tốt hơn cho Các lực lượng vũ trang Philippines.

Tuy nhiên, Tổng thống Fidel Ramos cũng không đặt tất cả số trứng mà ông có trong tay vào chiếc rổ Mỹ.

Ông đã giám sát việc thông qua và thực thi Đạo luật hiện đại hóa Các lực lượng vũ trang Philippines để có khả năng răn đe tối thiểu.

Trong gần hai thập kỷ (1995-2012), Philippines và Trung Quốc đã mở rộng trong quan hệ song phương và đóng băng xung đột lãnh thổ ở Biển Đông. Và Tổng thống Fidel Ramos chính là kiến trúc sư của quá trình này.

Trên bình diện quốc tế, Tổng thống Fidel Ramos - người đã giúp Philippines trở thành một “con hổ” Châu Á cho đến khi xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997 – đã nhận được sự kinh trọng ở nước ngoài. Tổng thống Fidel Ramos được coi là một trong những chính khách lớn ở Châu Á. Thậm chí, một số nhà phân tích còn gọi ông là “Lý Quang Diệu của Philippines”. Trong một cuộc trò chuyện tháng trước, Tổng thống Fidel Ramos còn hài hước nói rằng lẽ ra người ta phải gọi ông Lý Quang Diệu là “Ramos của Singapore”.

Hiện thời, tân Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã đặt trứng vào rổ của ông Ramos, với hy vọng vị cựu tổng thống này một lần giải quyết ổn thỏa thách đố của Trung Quốc ở Biển Đông.