Mỹ né tránh xung đột biển đảo ở châu Á ?

Chính quyền Obama có vẻ không muốn bị lôi kéo vào các tranh chấp biển đảo nguy hiểm ở châu Á.

Đối với hầu hết người Mỹ, tuyên bố chủ quyền chống chéo và mâu thuẫn của các nước châu Á ở Biển Đông và Biển Hoa Đông đã chen vào những mối bận tâm và quan ngại về an ninh quốc gia có vẻ nghiêm trọng hơn ở Syria, Afghanistan và một vài khu vực khác. Nhưng nhiều sự kiện gần đây chứng tỏ, Washington có vẻ đang cố né tránh các tranh chấp biển đảo ở Châu Á bất chấp những ẩn họa từ đó.

Một minh chứng, ngày 9/5, một tàu Cảnh sát biển Philippines nã súng vào tàu đánh cá Đài Loan bị cáo buộc đánh bắt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, khiến một ngư dân hòn đảo thiệt mạng. Sự cố đã khiến quan hệ Đài Loan-Philippines rạn nứt trầm trọng. Nhà lãnh đạo Đài Loan Mã Anh Cửu mạnh mẽ cáo buộc “đó là vụ giết người máu lạnh” và tuyên bố áp đặt các biện pháp trừng phạt cứng rắn đối với Philippines, bỏ ngoài tai lời xin lỗi từ phía Manila. Chưa hết, Đài Bắc còn gấp rút triển khai tàu hải quân ra khơi bảo vệ ngư dân đánh bắt tại các vùng biển xa.

Sau sự cố trên biển với Philippines hôm 9/5, Hải quân Đài Loan tích cực tuần tra trên biển hơn.

Mỹ, đồng minh thân cận của cả Manila lẫn Đài Bắc, gần như không có phản ứng đáng kể nào. Trước sức ép từ nhiều phía, phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Mỹ chỉ đơn thuần “hy vọng Philippines tích cực điều tra” sự việc. Trong khi đó, Đại sứ quán Mỹ tại Manila cũng chỉ nhẹ nhàng bày tỏ: “Chúng tôi chắc chắn, sự cố sẽ được giải quyết thông qua các cuộc đàm phán... Chúng tôi hoan nghênh các bên sẽ hợp tác để giải quyết những chuyện này như các nền dân chủ vẫn làm”.

Không chỉ giữ khoảng cách an toàn đối với tranh chấp giữa Manila và Đài Bắc, Mỹ cũng tỏ ra “hờ hững” với xung đột nghiêm trọng hơn gấp bội giữa đồng minh ruột Nhật Bản và Trung Quốc liên quan các tuyên bố chủ quyền đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trên Biển Hoa Đông.

Một câu hỏi được đặt ra là, Mỹ sẽ phản ứng thế nào nếu một ngư dân Trung Quốc bị Hải quân Nhật Bản vô tình hoặc cố ý bắn chết? Hoặc chuyện gì sẽ xảy ra nếu tàu tuần tra Trung Quốc ở Biển Hoa Đông bắn chết một sĩ quan Cảnh sát biển Nhật Bản?

Hay thậm chí, một kịch bản tệ hơn nữa: nếu Trung-Nhật xảy ra xung đột, chẳng hạn, bắt nguồn từ một cuộc đụng độ chết người giữa chiến đấu cơ F-15 Nhật bản và máy bay tuần tra Trung Quốc tại quần đảo tranh chấp Điếu Ngư/Senkaku, liệu Mỹ sẽ phản ứng thế nào?

2 tàu Hải quân Nhật Bản kẹp chặt một tàu hải giám Trung Quốc (giữa) trên Biển Hoa Đông.

Trong thực tế, Mỹ đóng vai trò là "lực lượng đảm bảo" trong chính sách cứng rắn của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe khi nhà lãnh đạo này tranh thủ tranh chấp quần đảo Senkaku/Điếu Ngư để củng cố vị thế trên sân khấu chính trị và đẩy tình cảm dân tộc chủ nghĩa trong nước dâng cao.

Chuẩn bị cho kịch bản đụng độ với tàu hoặc máy bay Trung Quốc tại Senkaku/Điếu Ngư, ông Abe tuyên bố rõ ràng rằng Nhật sẽ phản ứng mạnh mẽ. Điều này có nghĩa là Tokyo sẽ dùng vũ lực để trả đũa trước, rồi mới chất vấn sau hòng thể hiện quyết tâm bảo vệ các tuyên bố chủ quyền của mình.

Trong trường hợp đó, các lực lượng Mỹ có khả năng bị kéo vào cuộc và hỗ trợ Nhật Bản, theo cam kết bảo vệ lẫn nhau trong Hiệp ước phòng thủ Mỹ-Nhật cho dù Washington nhắc đi nhắc lại lập trường đứng ngoài tranh chấp lãnh thổ giữa Tokyo và Bắc Kinh. Nếu kịch bản này xảy ra, đó sẽ là một thảm họa.

Còn nhớ, một tình huống tương tự đã xảy ra vào năm 2004 khi Đài Loan – Trung Quốc suýt đánh nhau dẫn đến việc Mỹ có thể bị lôi vào cuộc bởi Hiệp ước an ninh ký với Đài Bắc. Tuy nhiên, chính quyền Bush đã khôn ngoan, cảnh báo đồng minh ruột kìm chế các hành vi hung hăng, khiêu khích và nhờ vậy, tránh được một cuộc xung đột giữa Đài Loan và Trung Quốc.

Đã có rất nhiều đề xuất từ các chuyên gia chính sách, ở cả Mỹ lẫn châu Á nhằm xoa dịu, giảm nhẹ và cuối cùng là chấm dứt tranh chấp biển đảo ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Chẳng hạn, tại Biển Hoa Đông, chuyên gia Viện Brookings, Richard Bush nhấn mạnh, sự cần thiết và các giải pháp hữu hiệu để tránh các kịch bản tồi tệ xuất phát từ tranh chấp chủ quyền lãnh thổ giữa 2 cường quốc Trung-Nhật. Trong khi, tại Biển Đông, chuyên viên cao cấp Viện Nautilus, Mark Valencia mạnh mẽ ủng hộ thiết lập bộ quy tắc ứng xử cho các bên tranh chấp để giảm nguy cơ xung đột bắt nguồn từ những tuyên bố chủ quyền chồng chéo trong khu vực.

Chuyên viên cao cấp Donald Gross ở Trung tâm Nghiên cứu quốc tế và chiến lược từng làm việc ở Bộ Ngoại giao Mỹ kêu gọi các bên liên quan đến tranh chấp biển đảo ở châu Á gửi đơn yêu cầu Tòa án Quốc tế về Luật biển phân xử và giải quyết các vấn đề của họ. Hiện mới chỉ có Philippines theo đuổi cách tiếp cận như trên.

Và một sự thật đáng buồn là, đề xuất của giới chuyên gia và học giả dù hay và hợp lý đến mấy cũng chưa được áp dụng vào thực tế. Trong khi đó, mối đe dọa xung đột vũ trang nghiêm trọng có nguồn gốc từ các tranh chấp biển đảo ở châu Á vẫn không ngừng gia tăng.

Theo ông Donald Gross, với địa vị thống trị khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, Mỹ cần phải tỏ ra tích cực và nỗ lực hơn nữa để thúc giục các bên giải quyết tranh chấp một cách hòa bình sao cho xứng với quyền lực chính trị, ngoại giao và quân sự của cường quốc số 1 thế giới. Hơn nữa, đây cũng chính là một cách hữu ích để Mỹ củng cố và tăng cường vị thế của mình trong khu vực.