Người Việt Nam cho rằng trong bộ phận tiêu hóa thường có nhiều sâu bọ, mầm bệnh và chúng sinh trưởng mạnh nhất vào ngày 5 tháng 5 Âm lịch, cho nên phải diệt trừ chúng bằng các món ăn. Từ quan niệm đó mà trong ngày này nhân dân ta cũng có những phong tục mang đậm bản sắc văn hóa Việt.
 |
| Ăn cái rượu là tục không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ - Ảnh: Minh họa |
- Ăn cơm rượu nếp cẩm
Trong ngày Tết Đoan Ngọ, mọi người thường ăn cơm nếp cẩm được nấu hoặc lên men cùng với rượu. Theo y học cổ truyền cơm rượu có vị ngọt, tác dụng bổ trung ích khí, dùng chữa tiêu khát, suy nhược cơ thể, ra mồ hôi trộm…
Vào sáng ngày 5 tháng 5, tất cả mọi người sau khi vệ sinh cá nhân đều cùng nhau ăn một chút cơm rượu nếp cẩm với mong muốn và niềm tin sẽ đẩy lùi được mầm bệnh trong cơ thể.
- Ăn thịt vịt
Nếu như thịt vịt là món ăn bị kiêng kỵ ăn vào những ngày đầu tháng thì nó lại rất được ưa chuộng trong đầu tháng 5. Cũng bởi quan niệm “diệt sâu bọ”, chữa bệnh mà thịt vịt với tính mát, có tác dụng cân bằng phong huyết, âm dương trong cơ thể được lựa chọn làm món chính trong ngày này.
- Sơn móng chân, tay
Móng chân và móng tay của các em bé được sơn màu đỏ bằng loại lá móng ở trong vườn. Đó là một loại cây nhỏ, có thể trồng làm hàng rào cảnh.
Ở một số nước phương Tây cây lá móng được sử dụng để chế mỹ phẩm. Cây còn có tác dụng chống viêm, lở loét, chữa hắc lào và lên màu móng tay rất đẹp nên thường được nhân dân ta sử dụng để đắp vào móng tay, chân trong ngày Tết Đoan Ngọ.
- Hái lá thuốc
Người Việt xưa thường hái lá thuốc vào giờ ngọ, sau khi đã cùng nhau ăn cỗ Tết. Đó là khi dương khí tốt nhất trong cả năm và người Việt tin rằng lá thuốc được hái vào giờ đó sẽ cho công hiệu tốt nhất.
Những loại lá thuốc thường được hái là: lá cây ngải cứu, kinh giới, tía tô, xả, cam thảo đất, bưởi… Lá thuốc sau khi hái sẽ được đem phơi khô, để uống dần hoặc có thể đun nước xông tắm ngay hôm đó.
 |
| Khảo cây là tục xuất hiện ở nhiều địa phương vào ngày Tết giết sâu bọ |
- Khảo cây đúng giờ Ngọ
Xuất phát từ vùng đất mang đậm dấu ấn văn hóa nông nghiệp, nên nhiều địa phương còn có tập tục khảo cây (còn gọi là đánh cây) trong ngày mồng 5/5 âm lịch. Qua đó thể hiện ước mong cuộc sống luôn sung túc như cây cối luôn đơm đầy hoa trái.
Mỗi vùng có một cách khảo cây khác nhau nhưng tất thảy đều diễn ra vào đúng 12 giờ trưa. Những cây bị khảo thường là những cây ăn quả trong vườn nhưng ra ít quả, hoặc không ra quả, hay bị sâu bệnh.
Để khảo cây, cần có hai người. Một người đảm nhận nhiệm vụ trèo lên các cây ăn quả trong vườn để “đóng vai” là cây (chủ yếu là trẻ em). Người đứng dưới gốc cầm dao gõ vào thân cây, vừa gõ vừa hỏi tại sao năm nay ra ít quả? Người trên cây sẽ đáp trả lý do tại sao ra ít quả, hoặc không ra quả, do sâu bệnh hoặc do thời tiết. Người đứng dưới lại tiếp tục hỏi mùa tới có ra quả hay không, nhiều hay ít quả và “dọa” nếu không cho quả như ý muốn thì sẽ bị đốn hạ. Người trên cây trả lời những câu hỏi với giọng cuống quýt, van xin đừng đốn, đồng thời hứa sẽ cho nhiều quả to vào mùa sau.
- Ăn trái cây
Vào đầu hè, các loại trái cây vào mùa thu hoạch. Việc ăn trái cây đầu mùa, đặc biệt là cái loại trái cây có vị chua chua như: mận, vải, xoài… không chỉ với mong muốn tiêu trừ mầm bệnh mà phần nào còn thể hiện được mong muốn hoa trái đầy nhà, sinh sôi nảy nở.
- Ăn bánh gio
Bánh gio (còn có tên gọi là bánh tro, bánh nắng, bánh nẳng, bánh ú tro) là thứ không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ.
Loại bành này được làm từ bột gạo nếp ngâm và lọc qua nước tro của một số loại cây trong vườn nhà. Nguyên liệu dễ kiếm nhưng cách làm lại khá cầu kỳ. Tuy vậy, nhưng nó lại được lòng rất nhiều người bởi màu sắc hấp dẫn, hương thơm đặc trưng của cây vườn nhà và vị thanh mát tan ngay trong miệng.
- Học trò tri ân thầy, con rể thành tâm cảm ơn bố mẹ vợ
Đây là một phong tục hết sức tốt đẹp của người Việt. Con rể đi lễ cha mẹ vợ còn có một cách gọi khác là đi sêu. Thường thì vào buổi sáng Tết mùng 5/5, người con rể sẽ ăn mặc đẹp, bưng mâm lễ sang nhà bố mẹ vợ. Trên mâm bày xôi gà, hoa trái đầu mùa. Lễ sêu cũng có thể là đồ sống như gạo nếp, đậu xanh, dưa hấu, vịt gà hoặc ngỗng, chim trời…
Đây cũng là dịp mà các học trò xưa đến lễ thầy dạy học của mình. Đồ lễ cũng tùy vào hoàn cảnh từng gia đình nhưng về cơ bản cũng có gạo nếp, đỗ xanh, vịt và các loại hoa trái đầu mùa.