Theo Thần phả độc nhĩ đại vương, Đỗ Cảnh Thạc (912-967), quê ở huyện Thanh Oai, Hà Nội ngày nay. Ông được biết đến với biệt danh "Độc nhĩ đại vương" - tướng quân một tai.
Sau khi nhà Ngô sụp đổ, Đỗ Cảnh Thạc kéo quân về Đỗ Động Giang vùng Thanh Oai. Tại đây, ông cho đắp thành, mở mang lãnh thổ, cai quản vùng đất rộng lớn. Ông có nhiều đóng góp trên các lĩnh vực, được nhân dân kính trọng, lập đền thờ nhiều nơi, phong làm thành hoàng.
Cánh tay đắc lực của Ngô Quyền
Theo các tài liệu lịch sử ghi lại, từ nhỏ, Đỗ Cảnh Thạc là cậu bé thông minh, mạnh khỏe, 12 tuổi đã biết cưỡi ngựa, bắn cung, theo cha đi săn muông thú. Thấy người Nam Hán ức hiếp dân lành quê hương, giết người, cướp của, ông hết sức căm hận.
Một hôm, nhà bị giặc xông vào bắt heo, bất bình, ông xông ra đòi lại, nhưng bị đánh đập. Ức chế, ông lấy chiếc đòn khiêng heo đánh túi bụi. Nhưng vì yếu thế, ông bị chúng quây bắt trói lên cây, xẻo mất một tai.
 |
| Đình Ngô Sài (Quốc Oai, Hà Nội) thờ tướng quân Đỗ Cảnh Thạc. Ảnh: Khoa học và Đời sống. |
Căm thù kẻ địch, ông quyết tìm thầy học võ trong ba năm. Giai đoạn đầu của cuộc đời binh nghiệp, Đỗ Cảnh Thạc là tướng của Dương Đình Nghệ. Sau đó, vì mến phục tài năng của Ngô Quyền, ông đem quân về dưới trướng Ngô Vương vào năm 937.
Đỗ Cảnh Thạc dần trở thành cánh tay đắc lực, giúp nhà Ngô lập nền tự chủ, dựng xây triều đại mới. Một trong những đóng góp lớn nhất của "Độc nhĩ tướng quân" Đỗ Cảnh Thạc là cùng Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, bảo vệ vững chắc nền độc lập non trẻ mà dân tộc ta vừa giành lại được sau hơn 1.000 năm Bắc thuộc vào năm 938.
Sau khi đánh bại quân xâm lược, Ngô Quyền xưng Vương, Đỗ Cảnh Thạc được phong làm thái úy đứng đầu võ quan triều đình.
Sứ quân nổi danh thiên hạ
Trước khi qua đời, Ngô Quyền đã chỉ định Thái tử Ngô Xương Ngập nối ngôi, nhờ em vợ Dương Tam Kha phò giúp. Nhưng lợi dụng lòng tin anh rể, Dương Tam Kha cướp ngôi nhà Ngô, tự xưng là Bình Vương.
Trước biến động ở triều đình, hai anh em Xương Văn và Xương Ngập chạy về Hải Dương lánh nạn, chuẩn bị lực lượng chống lại Dương Tam Kha. Dương Tam Kha sai Dương Cát Lợi và Đỗ Cảnh Thạc ba lần đem quân đi lùng bắt Ngô Xương Ngập.
Tuy nhiên, là người từng “vào sinh ra tử” với Ngô Quyền, Đỗ Cảnh Thạc không nỡ hãm hại con ông. "Độc nhĩ tướng quân" đã giúp Ngô Xương Ngập và Ngô Xương Văn giành lại quyền lực vốn thuộc về gia đình mình.
Sau Dương Tam Kha bị lật đổ, Đỗ Cảnh Thạc tiếp tục phò trợ hai con trai của vua Ngô Quyền. Đến năm 965, Ngô Xương Văn tử trận, nhà Hậu Ngô sụp đổ. Các sứ quân tranh hùng, tạo nên thời kỳ tranh giành của 12 sứ quân.
Trong bối cảnh hoảng loạn đó, Đỗ Cảnh Thạc với thanh thế của mình, đã chiếm giữ Đỗ Động Giang (Thanh Oai), tự xưng là Đỗ Cảnh Công, hùng cứ một phương.
Sứ quân Đỗ Cảnh Thạc là tập đoàn quân sự, có thành cao hào sâu bao bọc. Trên hành trình dẹp 12 sứ quân thống nhất thiên hạ, Đinh Bộ Lĩnh bàn mưu tính kế rất cẩn trọng mới đánh bại ông.
Trong một lần Đỗ Cảnh Thạc thân chinh cầm quân ở Bảo Đà, vào ban đêm, Đinh Bộ Lĩnh cho quân bao vây bốn mặt thành và tiến đánh bất ngờ vào Trại Quèn. Vì ở xa, quân tướng của Đỗ Cảnh Thạc không ứng cứu được nhau, bị mất cả thành lũy, đồn trại, lương thực nên phải bỏ thành chạy. Hai bên giao tranh hơn một năm sau, Đinh Bộ Lĩnh hạ được thành.
Đỗ Cảnh Thạc tháo chạy và bị trúng tên chết ở chân núi Sài Sơn năm 967. Sau khi đánh bại Đỗ Cảnh Thạc, Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước, lập lên nhà Đinh, dựng nước Đại Cồ Việt, mở đầu cho một triều đại mới.
Trong sự nghiệp của mình, Đỗ Cảnh Thạc đã cùng với Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, góp phần xây dựng, củng cố chính quyền quân chủ độc lập, tự chủ sau hơn 1000 năm Bắc thuộc, duy trì trật tự kỷ cương xã hội, tạo điều kiện cho nhân dân vùng Thanh Oai, Quốc Oai (Hà Nội ngày nay) được sống yên bình trong khi chính quyền trung ương của nhà Ngô đã sụp đổ.
Đánh giá về Đỗ Cảnh Thạc, Phùng Khắc Khoan từng tán tụng rằng: “Tướng công phò suốt ba đời nhà Ngô, trải bao biến cố vẫn giữ một lòng trung hiếu, không màng danh lợi, cống hiến cả cuộc đời cho dân, cho nước. Thật là một tấm gương trung hiếu chói lọi cho đời sau noi theo”.
Hiện nay, nhiều vùng đất ở Thanh Oai, Quốc Oai (Hà Nội) vẫn còn đền thờ tướng quân Đỗ Cảnh Thạc. Đình Cổ Hiền ở xã Tuyết Nghĩa, Quốc Oai, nằm ở gần sông Tích, được coi là vị trí trung tâm thành Quèn xưa của Đỗ Tướng Công, là nơi thờ thành hoàng làng "Độc nhĩ đại vương" Đỗ Cảnh Thạc.