Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, gói thầu "Cung cấp và lắp đặt thiết bị" (Mã TBMT: IB2500482459) trị giá 144.921.958.000 đồng do Ban QLDA Vĩnh Long làm chủ đầu tư đã đi qua giai đoạn làm rõ E-HSMT nhưng những "nút thắt" cơ bản vẫn chưa được tháo gỡ. Việc Chủ đầu tư bảo lưu các tiêu chí gây tranh cãi không chỉ gây bức xúc cho các nhà thầu mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý và ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư công.

Hệ thống lại các "rào cản" chưa được tháo gỡ

Qua phân tích hồ sơ và phản ánh của các nhà thầu, có thể hệ thống lại các điểm nghẽn chính trong E-HSMT mà Chủ đầu tư vẫn kiên quyết bảo lưu:

1. Quy định mâu thuẫn về "Một hãng sản xuất": Yêu cầu bất khả thi đối với các bộ thiết bị tích hợp, có dấu hiệu hạn chế nhà thầu thương mại.
2. Rào cản hành chính ("Giấy phép con"): Yêu cầu xác nhận Catalogue của Hãng/Đại lý tạo cơ chế "xin-cho". Yêu cầu công chứng bản dịch gây tốn kém không cần thiết.
3. Yêu cầu kỹ thuật "ngược quy trình": Bắt buộc nộp hồ sơ kiểm định/hiệu chuẩn tại thời điểm dự thầu là phi thực tế đối với hàng hóa mới 100%.
4. Dấu hiệu định hướng và lãng phí: Yêu cầu tài liệu chứng minh điều kiện của nhà sản xuất hóa chất (vượt luật) có dấu hiệu định hướng nhà cung cấp cụ thể và cấu hình Slot-in PC dư thừa gây lãng phí ngân sách.

Góc nhìn pháp lý và khuyến nghị từ chuyên gia

Các vấn đề nêu trên cần được xem xét dưới lăng kính của các quy định pháp luật hiện hành nhằm tăng cường tính minh bạch trong đấu thầu.

Trao đổi với PV Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TPHCM, phân tích: "Việc xây dựng E-HSMT phải tuyệt đối tuân thủ các nguyên tắc cạnh tranh, công bằng, minh bạch được quy định tại Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15). Cụ thể, khoản 3 Điều 44 Luật Đấu thầu nghiêm cấm việc 'Hồ sơ mời thầu không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'."

Luật sư Hương nhấn mạnh: "Các yêu cầu như xác nhận của bên thứ ba (hãng sản xuất/đại lý) mà nhà thầu không thể kiểm soát, hay yêu cầu kiểm định hàng hóa trước khi trúng thầu, cần được xem xét rất cẩn trọng. Nếu các yêu cầu này không thực sự cần thiết để đánh giá năng lực kỹ thuật mà chỉ nhằm mục đích tạo rào cản hành chính hoặc kỹ thuật phi thực tế, chúng có thể bị coi là vi phạm pháp luật về đấu thầu. Nghị định 214/2025/NĐ-CP cũng quy định chi tiết các biện pháp nhằm đảm bảo môi trường đấu thầu lành mạnh, tránh việc cài cắm các tiêu chí định hướng."

Đồng quan điểm, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhận định về vai trò của các văn bản hướng dẫn: "Thông tư 79/2025/TT-BTC cung cấp các mẫu hồ sơ đấu thầu chuẩn nhằm hướng tới sự đơn giản hóa thủ tục và tăng cường cạnh tranh. Tuy nhiên, việc áp dụng các mẫu này phải phù hợp với tính chất đặc thù của từng gói thầu, không được máy móc."

Ông Giang phân tích thêm: "Việc Chủ đầu tư đưa ra các yêu cầu rườm rà như công chứng hàng loạt tài liệu hay các quy định kỹ thuật bất khả thi (như 'một hãng' cho bộ tích hợp) là đi ngược lại tinh thần này. Khi E-HSMT có quá nhiều kiến nghị về các tiêu chí hạn chế cạnh tranh, điều đó cho thấy có vấn đề trong khâu lập và thẩm định hồ sơ. Chủ đầu tư cần phải chứng minh được sự cần thiết và hợp lý của các yêu cầu này."

Trách nhiệm của Chủ đầu tư và Đơn vị tư vấn

Để xảy ra tình trạng E-HSMT có nhiều "sạn" và bị phản ứng gay gắt, trách nhiệm không chỉ thuộc về Chủ đầu tư – Ban QLDA Vĩnh Long, mà còn liên quan mật thiết đến các đơn vị tư vấn. Trong trường hợp này, đơn vị lập E-HSMT là Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre và đơn vị thẩm định là Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư Xây dựng COVICO.

Việc để lọt các tiêu chí gây tranh cãi đặt ra câu hỏi về năng lực, tính chuyên nghiệp và sự khách quan của các đơn vị tư vấn này. Về phía Ban QLDA Vĩnh Long, với tư cách là bên phê duyệt cuối cùng, cần có trách nhiệm giải trình rõ ràng, cầu thị tiếp thu các ý kiến phản biện hợp lý để điều chỉnh E-HSMT.

Trong bối cảnh nguồn lực đầu tư công cần được sử dụng một cách hiệu quả và minh bạch nhất, việc đảm bảo một môi trường đấu thầu cạnh tranh, công bằng là yếu tố sống còn. Báo Tri thức và Cuộc sống đề nghị UBND tỉnh Vĩnh Long và các cơ quan chức năng sớm vào cuộc kiểm tra, giám sát công tác đấu thầu tại dự án này, đảm bảo thượng tôn pháp luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các nhà thầu.

Báo Tri thức và Cuộc sống sẽ tiếp tục theo dõi diễn biến vụ việc./.