Giải mật trận đánh lớn cuối cùng trong kháng chiến chống Pháp

Ngày 24/6, hàng trăm cựu chiến binh khắp mọi miền đất nước trở về địa danh An Khê (tỉnh Gia Lai), dự Lễ kỷ niệm 60 năm đánh trận Đắk Pơ (còn gọi là trận cây số 15, trận đánh đèo Mang Yang). Đây là trận đánh diễn ra cách đây tròn 60 năm (ngày 24/6/1954 – 24/6/2014), một trận đánh lớn cuối cùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1945 – 1954) của ta và cũng là chiến thắng lớn nhất của Quân đội ta trên chiến trường Liên khu 5.

Tháng 6/1954, Pháp lo ngại trước nguy cơ bị bao vây như ở Điện Biên Phủ, Bộ Chỉ huy Pháp quyết định nhanh chóng bỏ căn cứ An Khê để rút về Pleiku cách đó 80 km. Binh đoàn cơ động 100 của địch gồm 3 tiểu đoàn bộ binh và các đơn vị pháo binh, thiết giáp, công binh, thông tin... được lệnh hành quân bằng cơ giới theo Quốc lộ 19 và dự kiến sẽ hội quân với binh đoàn cơ động 42 và binh đoàn dù 1 ở cây số 22.

Binh đoàn cơ động 100 (Groupement Mobile 100 - G.M.100) do Đại tá Barrou chỉ huy gồm: Trung đoàn quân Nam Triều Tiên do Trung tá Lajounie và Thiếu tá Hipolite chỉ huy. Trung đoàn được xây dựng từ tiểu đoàn Triều Tiên (Bataillon de Corée) đã tình nguyện tham gia chiến đấu ở Triều Tiên từ 1950 - 1953 trong đội hình sư đoàn bộ binh số 2 Hoa Kỳ, nổi tiếng vì các trận Chipyong Ni, Vonju (Wõnju), Arrowhedd Ridge ở Triều Tiên.

Thành phần gồm: Tiểu đoàn 1 Triều Tiên do Thiếu tá Kleinmann chỉ huy, Tiểu đoàn 2 Triều Tiên do Thiếu tá Guinard chỉ huy, Tiểu đoàn dã chiến (Battalion de Marche) thuộc trung đoàn bộ binh thuộc địa 43 do Thiếu tá Muller chỉ huy... Binh đoàn cơ động 100 rời căn cứ An Khê lúc 03h 00 ngày 24/ 6/1954. Đội hình binh đoàn được chia thành 4 cụm, với tiểu đoàn dã chiến 43 đi đầu, tiểu đoàn khinh quân 520 đi cùng đại đội thiết giáp và cơ quan chỉ huy binh đoàn, tiếp đó là tiểu đoàn 2 và tiểu đoàn 1 Triều Tiên. Mỗi tiểu đoàn đều được tăng cường 1 đại đội pháo 105mm.

Trung đoàn 96 bộ binh của ta do trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu, chính ủy Nguyễn Hữu Thành, quyền tham mưu trưởng Khiếu Anh Lân chỉ huy gồm: Tiểu đoàn bộ binh 40 (gồm 3 đại đội) do tiểu đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh chỉ huy. Tiểu đoàn bộ binh 79 (gồm 2 đại đội) do tiểu đoàn trưởng Đỗ Hữu Đào chỉ huy. Hai đại đội hoả lực trực thuộc trung đoàn, trang bị 6 cối 81mm, 4 ĐKZ 57mm, 11 SKZ 60mm và một số súng phóng bom.

Ngoài ra còn có sự hỗ trợ của một số đơn vị du kích và dân công, thanh niên xung phong. Trung đoàn 96 của ta triển khai xung quanh khu vực cây số 15 mở màn trận đánh lúc 14 giờ 20 bằng hoả lực dữ dội của súng cối, súng không giật, phóng bom và súng máy bắn chính xác vào đội hình hành quân của binh đoàn 100 của quân Pháp. Ngay trong những phút đầu tiên, các xe thông tin và xe thiết giáp đã bị phá hủy và cả 3 sĩ quan cao cấp nhất của binh đoàn 100 đều bị loại khỏi vòng chiến đấu: Đại tá Barrou tư lệnh binh đoàn bị thương; Trung tá Lajouanie trung đoàn trưởng và Thiếu tá Hipolite trung đoàn phó trung đoàn Triều Tiên bị chết.

Ngay khi trận đánh bắt đầu, tiểu đoàn khinh quân 520 tan rã và bỏ chạy vào rừng. Các tiểu đoàn còn lại của Pháp dù bị bất ngờ và thiếu sự chỉ huy thống nhất vẫn cố gắng tổ chức lại lực lượng, mở nhiều đợt phản kích nhưng đều thất bại. Không quân Pháp chi viện không hiệu quả vì khoảng cách hai bên quá gần nhau. Quân Pháp phải co cụm vào một chu vi phòng thủ và tiếp tục bị hoả lực và bộ binh trung đoàn 96 tấn công gây thêm nhiều thương vong.

Lúc 17h15, các tiểu đoàn trưởng Pháp được lệnh bỏ lại toàn bộ xe cộ để vượt vòng vây về hội quân với binh đoàn 42 và binh đoàn dù 1 ở cây số 22. Pháp quyết định để lại toàn bộ thương binh cùng nhân viên và trang bị quân y, chia thành các toán nhỏ rút chạy về cây số 15. Đến 19h, toán quân Pháp cuối cùng thoát khỏi vòng vây ở cây số 15. Đến 11h30 ngày 25/6, toán đầu tiên đã liên lạc được với binh đoàn dù 1 ở cây số 22.

Binh đoàn cơ động 42, binh đoàn dù 1 và bộ phận còn lại của binh đoàn 100 tiếp tục hành quân về tới Pleiku ngày 29/6. Dọc đường, đoàn quân này bị Trung đoàn bộ binh 108 Quân đội Nhân dân Việt Nam phục kích hai lần vào ngày 28/6 và 29/6 gây thêm một số thương vong nữa.

Ngày 17/ 7/1954, tiểu đoàn 1 Triều Tiên gồm 450 người và 47 xe cơ giới phối thuộc cho binh đoàn cơ động 42 đi giải toả Quốc lộ 14 giữa Pleiku và Buôn Ma Thuột đã bị Trung đoàn bộ binh 108 của ta phục kích ở đèo Chư Đrê. Binh đoàn cơ động 100 của quân Pháp bị tổn thất 85% xe cộ, 100% pháo binh và 68% trang bị thông tin, 50% súng trường và súng máy bị tịch thu. Đại đội chỉ huy binh đoàn còn lại 84 người trên tổng số 222. Tiểu đoàn 2 pháo binh còn lại 215 người trên tổng số 474. Tiểu đoàn dã chiến 43, tiểu đoàn 1 và tiểu đoàn 2 Triều Tiên, còn lại tương ứng 452, 497 và 345 người trên tổng số 834 trên danh nghĩa. Tiểu đoàn 520 hoàn toàn tan rã, hơn 200 người bị bắt. Đại tá Barrou và nhiều sĩ quan, binh sĩ bị bắt làm tù binh. Tổng thiệt hại của quân Pháp là gần 2.000 quân (trong đó 500 tên bị tiêu diệt tại chỗ, 600 tên bị thương, bắt sống gần 800 tên).

Về phương tiện, Quân đội Nhân dân Việt Nam loại khỏi vòng chiến đấu 375 xe cơ giới (trong đó có 1 xe tăng và 229 xe còn nguyên), 18 khẩu đại bác 105mm cùng rất nhiều vũ khí, khí tài, quân trang, quân dụng. Sau trận đánh thắng lợi, Bác Hồ đã gửi thư khen có đoạn: “Các chú hoạt động có thành tích khá, Bác vui lòng thay mặt Chính phủ khen ngợi các chú và thưởng đoàn vừa thắng khá ở An Khê – Huân chương kháng chiến hạng nhất”.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đánh giá: “Đây là một trận vận động phục kích lớn, dũng cảm và linh hoạt, tận dụng được yếu tố bất ngờ, sử dụng lực lượng với hiệu quả cao, đánh trúng vào chỗ yếu của địch, bồi thêm cho chúng một đòn thất bại nặng nề…”.

Về phía Quân đội Nhân dân Việt Nam, Trung đoàn bộ binh 96 có hơn 87 người hy sinh và 200 người bị thương, lực lượng dân quân du kích và thanh niên xung phong có 60 người hy sinh. Ngay sau thắng lợi này, Trung đoàn 96 nhận lệnh hành quân ra Bắc theo Hiệp định Giơ - ne - vơ. Năm 2001, Trung đoàn vinh dự đón nhận danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân do Nhà nước ta phong tặng.

Trận Đắk Pơ được đánh giá cao không phải chỉ vì diệt được nhiều lính Pháp, thu được nhiều xe pháo… mà qua đây, trận đánh có ý nghĩa lịch sử và những tác động mang tính chiến lược của nó. Qua các tài liệu còn lưu giữ, sau thất bại của Binh đoàn cơ động 100, các binh đoàn Pháp còn lại (10, 41, 42, 21…) rất hoang mang, tinh thần rệu rã, tình hình Pháp ở Tây Nguyên hết sức nguy khốn. Và chỉ 3 ngày sau khi rút bỏ Plei-ku, ngày 20/7/1954, Pháp đã phải hạ bút ký Hiệp định Giơ - ne - vơ, chấm dứt cuộc chiến tranh của thực dân Pháp ở Việt Nam và cả ở Đông Dương.