Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa (hay còn gọi là chiến thắng Kỷ Dậu - 1789) mãi mãi là một trong những trang sử chống ngoại xâm hào hùng nhất của dân tộc, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ. Góp phần vào chiến thắng đó, còn có cả những con người vô danh như hai cô gái họ Vũ ở làng Nhân Mục.
Giúp quân Tây Sơn trinh sát đồn giặc
Tết năm Kỷ Dậu (1789) đạo quân của Đô đốc Đặng Tiến Đông từ Tam Điệp ngược Nho Quan rồi theo đường núi Kếu về huyện Chương Đức, qua cầu Thanh Oai vào trú quân ở làng Nhân Mục.
Nhân Mục xưa gồm 5 làng, là Giáp Nhất, Chính Kinh, Cự Lộc, Quan Nhân và Phùng Khoang. Nhân dân Nhân Mục khổ sở vì sự kèm cặp quấy rối của giặc Thanh nên khi gặp đội quân của Đặng Tiến Đông, nhân dân đã tích cực ủng hộ nghĩa quân, lại đúng vào dịp Tết Nguyên đán nên nhà nào cũng có cỗ bàn, bánh chưng, bánh dày đem mời quân sĩ.
Các cụ già họ Nguyễn ở làng Hoa Kinh hiến kế với nghĩa quân là bện nùn rơm làm bùi nhùi, giả làm con rồng lửa. Nghĩa quân đang tìm cách tiếp cận đồn Khương Thượng để điều tra xem xét sự bố phòng của quân Thanh, số lượng quân và các loại vũ khí để ngày mồng năm Tết sẽ mở đợt tấn công.
Trong lúc đang dò la thì có hai cô gái ở thôn Lý (làng Giáp Nhị) cho biết: "Hằng ngày thường có vài tên lính Thanh đến chợ Mọc mua thức ăn thường trêu chọc con gái". Nghe hai cô gái họ Vũ nói vậy, đội trưởng đội trinh sát nhờ hai cô gái dẫn đường và cho một tổ trinh sát đột nhập vào chợ để bắt bọn lính. Hai cô gái vui vẻ nhận lời và đưa tổ trinh sát tới chợ Mọc.
Buổi chiều ngày 27 Tết năm Kỷ Dậu, nghĩa quân thấy 5 tên lính Thanh từ trong thành đi ra chợ Mọc, chúng không biết rằng quân Tây Sơn ở sát đồn của chúng. Chúng nghênh ngang đi tới gần cầu Mọc bắc qua sông Tô Lịch gần làng Phùng Khoang thì bị nghĩa quân Tây Sơn bắt, lột quần áo của chúng rồi giết chết. Sau đó các trinh sát của nghĩa quân mặc quần áo lính Thanh được hai cô gái dẫn đường lọt vào đồn giặc điều tra quân số, vị trí đặt kho thuốc súng, sự bố phòng của chúng rồi trở về trình báo đô đốc Đặng Tiến Đông.
 |
| Ảnh minh họa trận đánh Ngọc Hồi - Đống Đa. |
Miếu Trung nữ
Sang ngày mồng 4 Tết, đô đốc Đặng Tiến Đông do hai cô gái dẫn đường lọt vào Khương Thượng. Quân ta đưa các "con rồng lửa" đốt đồn giặc. Quân Thanh bị tấn công bất ngờ vô cùng hoảng loạn, không kịp trở tay, xô nhau tháo chạy. Thái thú Điền Châu Sầm Nghi Đống chỉ huy đồn Khương Thượng thắt cổ tự tử. Quân ta giải phóng hoàn toàn đồn Khương Thượng và đồn Hạ Yên Quyết. Trong khi giao chiến với giặc, cả hai cô gái họ Vũ đều bị hy sinh.
Sau khi hạ xong đồn Khương Thượng,
quân Tây Sơn chiếm nốt đồn Nam Đồng và tiến đánh đại bản doanh của quân Thanh ở Thăng Long khiến Tôn Sĩ Nghị phải tháo chạy. Sáng ngày mùng 5 Tết, Quang Trung hạ lệnh đánh đồn Ngọc Hồi. Quân Thanh không chống nổi, phải bỏ thành chạy, cũng bị quân Tây Sơn tiêu diệt.
Trận Ngọc Hồi - Đống Đa đã đánh bại âm mưu xâm lược của nhà Thanh, mãi mãi là trang sử oanh liệt của dân tộc Việt Nam. Tuy trong sử sách không nhắc nhiều tới chiến công thầm lặng của hai cô gái họ Vũ, nhưng nhân dân không bao giờ quên họ.
Dân làng Nhân Mục và quân sĩ vô cùng thương tiếc hai cô và lập miếu thờ hai cô gọi là miếu Trung nữ. Miếu thờ dựng ở thôn Giáp Nhất, tiếc rằng đến nay miếu đã bị phá. Còn hai câu ca vẫn lắng đọng trong lòng dân: "Đầu làng cây duối, cuối làng cây si, con nhạn bay đi, con nhạn bay về. Giặc đến Bồ Đề thì giặc phải tan". Ý nói hai cô đi lại trinh sát đồn địch và nhân dân nhộn nhịp giúp đỡ nghĩa quân. Chùa Bồ Đề hiện nay vẫn còn ở làng Nhân Mục.