“Cúng cả năm không bằng rằm tháng Giêng” - đó là câu nói đã được ông cha ta lưu truyền từ xa xưa đến nay, để nói về vai trò và tầm quan trong của việc cúng rằm tháng Giêng. Rằm tháng Giêng hay còn gọi là Tết Nguyên tiêu có nghĩa là đêm rằm đầu tiên của năm mới âm lịch ("Nguyên" là thứ nhất, "tiêu" là đêm). Đây được cho là thời điểm trăng sáng nhất đầu năm. Theo quan niệm, vào thời điểm trăng mọc này, Đức Phật giáng lâm, gia ân độ trì chúng sinh, thành tâm cầu khấn ắt sở cầu như nguyện, cả năm bình an, may mắn.
Nhà khoa học Bùi Đắc Sáng (Viện Hàn Lâm khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho biết, ngày rằm tháng Giêng năm nay rơi vào Chủ nhật, tức ngày 5/2 Dương lịch. Theo truyền thống cổ truyền việc cúng rằm nói chung, rằm tháng Giêng nói riêng, cúng vào chính ngày (chính rằm) là tốt nhất. Nếu cúng đúng ngày thì dù hôm đó là ngày như thế nào (xấu, đẹp) cũng có thể thực hiện được.
Rằm tháng Giêng năm nay có thể thực hiện cúng trước được, nhưng tuyệt đối tránh ngày 13 tháng Giêng.
Tuy nhiên, do điều kiện công việc, di chuyển… hiện nay nhiều người có thể cúng trước ngày được. Về vấn đề này cũng cần phải lưu ý để tránh cúng vào ngày không được đẹp. Với rằm tháng Giêng năm Quý Mão, nếu cúng trước thì có thể cúng vào ngày 14 tháng Giêng, tức ngày 4/2/2023, ngày này trùng với ngày Lập Xuân, lại là ngày Hoàng đạo.
Nhà khoa học Bùi Đắc Sáng lưu ý, tuyệt đối không thực hiện vào ngày 13 tháng Giêng, vì đây là ngày xấu, không chỉ đối với việc cúng bái, mà xấu trong tất cả mọi việc.
Về giờ đẹp để thực hiện, ông Sáng tư vấn:
- Ngày 14 tháng Giêng, khung giờ tốt gồm: Bính Thìn (7h-9h): Tư Mệnh hoàng đạo, Mậu Ngọ (11h-13h): Thanh Long hoàng đạo, Kỷ Mùi (13h-15h): Minh Đường hoàng đạo, Nhâm Tuất (19h-21h): Kim Quỹ hoàng đạo.
- Ngày chính Rằm (15 tháng Giêng), khung giờ tốt gồm: Đinh Mão (5h-7h): Giờ Ngọc Đường hoàng đạo, Canh Ngọ (11h-13h): Giờ Tư Mệnh hoàng đạo, Nhâm Thân (15h-17h): Giờ Thanh Long hoàng đạo, Quý Dậu (17h-19h): Giờ Minh Đường hoàng đạo.
Mâm cỗ cúng rằm tháng Giêng thường có thêm bánh trôi nước để mong một năm trôi chảy, thuận lợi.
Về việc chuẩn bị lễ vật để cúng rằm tháng Giêng, các chuyên gia phong thủy cho rằng, tùy điều kiện và quan niệm của mỗi gia đình mà có thể thực hiện, chuẩn bị các lễ vật khác nhau. Thông thường sẽ có hai mâm cúng trong ngày rằm tháng Giêng bao gồm:
- Mâm lễ cúng Phật là mâm lễ chay tinh khiết gồm hương, hoa, quả tươi, đèn (nến), xôi, oản…. Nếu gia chủ là Phật tử thì có thể ngồi trước bàn thờ Phật tụng một thời kinh Phổ Môn, hoặc kinh Dược Sư để cầu bình an cho gia đạo. Nếu không tụng kinh được thì có thể dâng hương và tụng đọc bài lễ bái Tam Bảo.
- Mâm lễ cúng gia tiên trong ngày cúng rằm tháng Giêng là mâm lễ mặn hoặc chay với đầy đủ các món ăn tinh khiết của ngày Tết. Đặc biệt trong mâm lễ thường phải có bánh trôi (chè trôi nước). Ý nghĩa của việc ăn bánh trôi ngày Tết Nguyên tiêu là mong muốn mọi việc quanh năm được hanh thông, trôi chảy.
Thông thường, ngày rằm tháng Giêng và những ngày rằm khác, các gia chủ thường thắp 3 nén nhang. Bởi 3 nén nhang mang lại ý nghĩa: tâm nhang (lòng thành gia chủ), giới nhang (vâng theo lời răn dạy của Đức Phật) và định nhang (tuyệt đối không thay lòng đổi dạ). Tuy nhiên, đây chỉ là quan niệm chung, tuy mỗi điều kiện, hoàn cảnh có thể thắp số nén nhang khác nhau, nhưng phải là số lẻ.
Dưới đây là bài cúng rằm tháng Giêng 2023 theo "Văn khấn cổ truyền Việt Nam" - NXB Văn hoá Thông tin:
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
- Con kính lạy Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
- Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành Hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
- Con kính lạy Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Thúc Bá Đệ Huynh, Cô Di, Tỷ Muội họ nội họ ngoại.
Tín chủ (chúng) con là: …
Ngụ tại: …
Hôm nay là ngày Rằm tháng Giêng năm…, gặp tiết Nguyên tiêu, tín chủ con lòng thành, sửa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần. Cúi xin các ngài linh thiêng nghe thấu lời mời, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ… nghe lời khẩn cầu, kính mời của con cháu, giáng về chứng giám tâm thành, thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời ông bà tiền chủ, hậu chủ tại gia về hưởng lễ vật, chứng giám lòng thành phù hộ độ trì cho gia chung chúng con được vạn sự tốt lành. Bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng an bình.
Khấn xong, vái 3 vái.
* Thông tin trong bài viết mang tính tham khảo