Thạch đen là một món ăn giải nhiệt cho mùa hè, rất được yêu thích của cả người lớn và trẻ em. Đây là món đặc sản nổi tiếng ở Cao Bằng, những năm gần đây được bán nhiều ở Hà Nội và rất được ưa chuộng.
Thạch đen còn có tên gọi khác là sương sáo, từ lâu đã trở thành món ăn thân quen, bình dị của người dân vùng núi Cao Bằng. Món ăn này được làm hoàn toàn tự nhiên từ cây thạch đen.
Chị Mai Anh (ở Cầu Giấy, Hà Nội) chia sẻ, trẻ con nhà chị bé nào cũng thích ăn thạch đen nên cứ mùa hè chị lại đặt mua ở chợ chung cư về cho các con. So với những loại thạch khác, thạch đen có màu đen, mềm mượt, thơm mát giúp giải nhiệt tốt. Thạch đen có thể ăn với với sữa tươi đường đen, ăn với nước đường, thạch đen hạt é nước cốt dừa, chè sen thạch đen, tào phớ thạch đen trân châu...
Theo đó, thạch đen được bán theo hộp, mỗi hộp 300g có giá 30.000-45.000 đồng. Ngoài thạch đen làm sẵn, trên sàn thương mại điện tử còn bán lá thạch đen khô, với giá 150.000 đồng/kg. Với loại này, trước khi nấu bạn cần ngâm nước cho lá thạch đen nở ra.
Chị Loan (ở Hà Nội) cho hay, sở dĩ thạch đen hút khách vì nó gắn liền với kỷ niệm thơ ấu của nhiều người, một phần vì giá rẻ, dễ làm và đặc biệt có tác dụng giải nhiệt rất tốt trong mùa hè. Năm nào cũng vậy, cứ vào mùa nóng là chị Loan lại bán thạch đen. "Mình bán ở chợ chung cư và trên trang cá nhân ngày vài chục hộp. Ngoài ra mình còn bán cả lá thạch đen khô để mọi người có thể tự làm. Không chỉ khách Hà Nội mà nhiều chị em ở các tỉnh, dù khá lạ lẫm với món thạch này nhưng khi tìm hiểu, xem cách làm cũng hồ hởi mua về làm thử. Thạch tự làm đảm bảo vệ sinh, ngon lành, lại vừa thú vị", chị Loan chia sẻ.
Tại Hà Nội cũng những quán bán thạch đen rất nổi tiếng. Theo đó thạch đen bán kèm tào phớ, trân châu…với giá rất rẻ, mỗi cốc chỉ từ 10.000- 15.000 đồng.
Cây thạch đen được trồng rất nhiều ở vùng như Tràng Định (Lạng Sơn), Thạch An (Cao Bằng), Bảo Lộc (Lâm Đồng), Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc (An Giang), Bình Minh (Vĩnh Long)… Đây là cây thân thảo phân nhiều nhánh, tỏa ra trên mặt đất giống cây bạch hà. Trước đây cây thạch đen mọc dại ít ai ngó ngàng nhưng những năm gần đây được bà con trồng để bán ra thị trường.
Cây thạch đen trồng 4 tháng sẽ xuất hiện nụ hoa ở ngọn. Cây được cắt sát gốc, bó lại thành từng bó rồi đem đi phơi khô. Khi nào muốn ăn, người ta sẽ đem lá thạch đen đi nấu với nước trong 3 - 4 tiếng cho nhừ hẳn, sau đó đem ra vò, lọc đi lọc lại lấy nước trong rồi đun sôi. Khi nước thạch đen sôi sẽ cho thêm đường để tạo vị ngọt rồi cho lửa bé liu riu, từ từ cho bột năng vào khuấy đều. Sau khoảng 30 - 45 phút khuấy đều tay, thạch đen được đổ vào khuôn, chờ nguội thì đem đi ủ lạnh.
Món thạch đen này nên được bảo quản trong 3 - 5 ngày trong tủ lạnh. Đây là món ăn vừa ngon vừa mát, có công dụng mát gan, thanh nhiệt, nhuận tràng, trị cảm mạo.