Hoàng gia Dahomey
Các diễn viên Chadwick Boseman và Michael B Jordan được ca ngợi về vai trong bộ phim Chiến binh Báo đen (Black Panther) của Marvel (2018). Nhưng với tôi thì những ngôi sao thực sự phải là Dora Milaje, đơn vị đặc nhiệm của vùng đất giả tưởng, Vương quốc Wakanda, những nữ vệ sỹ rất dữ tợn nhưng vô cùng kỷ luật.
 |
| Hình ảnh về những nữ chiến binh Amazon. |
Tôi vô cùng ấn tượng khi phát hiện ra rằng những phụ nữ đầy sức mạnh này hoá ra là được xây dựng từ chuyện có thực, và hậu duệ của họ vẫn đang tiếp tục gìn giữ truyền thống xưa. "Bà là Vua của chúng tôi. Là Thượng đế của chúng tôi. Chúng tôi sẵn sàng xả thân vì bà," Rubinelle nói và cẩn trọng chọn từng từ. Cô thư ký 24 tuổi đang nói về bà cô, người ngồi trên giường ở một trong các căn phòng phía trước ngôi nhà tại Abomey, nơi từng là thủ đô của Vương quốc Dahomey và nay là một thành phố thịnh vượng ở miền nam Benin. Trên đầu bà cụ là chiếc vương miện.
Tôi được phép vào ngắm hoàng gia Dahomey: hậu duệ của Nữ hoàng Hangbe, người mà truyền thuyết địa phương nói rằng đã thành lập ra đội quân các nữ chiến binh Amazon tinh nhuệ. Là hiện thân của Nữ hoàng, người phụ nữ lớn tuổi đó được kế thừa tên và uy quyền của vị nữ vương. Bốn nữ chiến binh Amazon hầu cận bà ngồi trên tấm thảm dệt dưới nền nhà. Căn phòng khá rộng rãi: có cái bàn và vài ghế ngồi cho khách, trong góc nhà một chiếc tivi đời cổ đặt cạnh cái kệ tạm đựng đồ uống. Sau khi ra dấu ý nói tôi cần phủ phục trước mặt nữ hoàng và nhấp một ngụm nước lễ, Rubinelle và bà cô kể cho tôi nghe câu chuyện về tổ tiên họ.
Truyền thuyết kể rằng Mawu-Lisa, một vị thần do đàn ông và đàn bà kết hợp lại mà thành, là người đã tạo ra vũ trụ. Trong mọi thành phần của thể chế cai trị, mọi sinh hoạt chính trị, tôn giáo và quân sự, phụ nữ luôn nắm những vị trí tương đương như nam giới. Tuy nhiên, vua sẽ giữ ngôi vị cao nhất.
Những câu chuyện lịch sử về các nữ chiến binh Amazon nổi tiếng thường được thêu dệt và cường điệu. Tuy vậy, một số kẻ buôn nô lệ, các nhà truyền giáo và một số nhà thực dân người châu Âu có ghi lại những cuộc chạm trán của họ với những người phụ nữ không biết sợ hãi này. Năm 1861, thầy tu người Ý Francesco Borgero mô tả về một cuộc tập luyện trong đó hàng ngàn phụ nữ đi chân trần trèo lên những cây keo đầy gai mà không hề rên rỉ.
Năm 1889, vị quan cai quản vùng thuộc địa Pháp là Jean Bayol mô tả về sự kiện ông chứng kiến: một phụ nữ trẻ Amazon trong cuộc tập luyện tiến đến một kẻ bị bắt giữ. "Cô ta vui vẻ bước lên, cầm gươm bằng cả hai tay vung lên ba lần, sau đó bình thản cắt phần da thịt còn dính cái đầu với thân người... Cô ta sau đó vuốt hết máu trên vũ khí và nuốt sạch”.
Nữ chiến binh Amazon
Người châu Âu tới vương quốc này hồi Thế kỷ 19 gọi họ là nữ chiến binh Amazon, theo cách gọi các chiến binh tàn nhẫn trong thần thoại Hy Lạp. Ngày nay, các sử gia gọi họ là mino , mà nếu dịch từ tiếng Fon địa phương ra thì có nghĩa là "mẹ chúng tôi".
 |
| Những câu chuyện về đội nữ chiến binh Amazon được kể lại như truyền thuyết. |
Tuy nhiên, Leonard Wantchekon, người sinh ra tại Benin và nay là giáo sư chính trị tại Đại học Princeton, cũng là người sáng lập ra Trường Kinh tế châu Phi tại Cotonu, Benin, nói rằng thuật ngữ đương đại không phản ảnh chính xác vai trò của các nữ chiến binh trong xã hội Dahomey. " Mino có nghĩa là phù thuỷ," ông nói.
Ngày nay, vai trò của Nữ hoàng Hangbe và các nữ chiến binh Amazon của bà cơ bản là trong các hoạt động hình thức, chủ trì các nghi lễ tôn giáo tại ngôi đền gần nhà bà. Khi tôi đề nghị được chụp ảnh Nữ hoàng Hangbe thì Pierrette, một nữ chiến binh Amazon khác, nhảy lên mở chiếc lọng nghi lễ che lên phía trên đầu bà, trong căn phòng tối. Những chữ cái với nội dung 'Reine Hangbe' (Nữ hoàng Hangbe) được thêu lên vải bằng kỹ thuật đính vải truyền thống của Dahomey.
Là thợ may váy, Pierrette thiết kế lọng che mới cho nữ hoàng, mỗi năm một chiếc. Với đầy tính biểu tượng, những chiếc lọng này được trang trí một cách tinh tế này từng một thời thể hiện vị trí, uy quyền nơi triều đình Dahomey.
Chiếc ô của Nữ hoàng Hangbe khá đơn giản. Trong Thế kỷ 18 và 19 chúng thường được trang trí bằng xương của kẻ thù thua trận. Những chiếc dù cũng được trang trí bằng hình ảnh chim, thú, và cả những cây gậy đầu tù mà các chiến binh Amazon dùng khi ra trận. Những vũ khí chết người này cũng được thể hiện trong những hình chạm trổ trên những bức tường đất bao quanh các cung điện. Mỗi vị vua xây một hoàng cung mới ở gần với cung điện của tiên đế, và biến cung điện cũ thành lăng tẩm. Tuy vị vua cuối cùng của Đế chế Dahomey là Behanzin đã đốt hết các cung điện trước khi người Pháp đến, nhưng có một phần vẫn còn sót lại ở Abomey. Nơi đây nay có một tấm biển rỉ sét của Unesco treo nơi cổng vào.
Lịch sử Vương quốc Dahomey được bảo tồn tại các Hoàng Cung Abomey nằm tại Benin ngày nay Những bảng thông tin mô tả cho khách tham quan biết các nữ chiến binh Amazon dùng gậy tù ra sao, hay dùng súng hoả mai, mã tấu thế nào để trừng phạt và giết chết kẻ thù.
Trong một tủ kệ bụi bặm là cái đuôi ngựa được gắn vào một đầu lâu người - chiến lợi phẩm mà một nữ chiến binh Amazon mang về cho nữ hoàng để dùng làm vỉ đập ruồi. Các nữ chiến binh Amazon luôn được quan tâm với sự tò mò, nhưng bản chất vấn đề có vẻ như đang thay đổi.
Hậu duệ của chiến binh Amazon
 |
| Những phụ nữ Benin ngày nay. |
Phim Black Panther rõ ràng là đóng vai trò trong việc đó, nhưng Tiến sỹ Arthur Vido từ Đại học Abomey-Calavi, người đã giới thiệu một khoá học mới về lịch sử phụ nữ tại Tây Phi, thì có ý tưởng khác. "Do địa vị của người phụ nữ đang thay đổi tại châu Phi, mọi người muốn biết nhiều hơn về vai trò của họ trong quá khứ."
Điều khiến các nữ chiến binh Amazon được chú ý nhiều nhất là sự tàn nhẫn không chút động lòng trắc ẩn của họ, tuy Wantchekon nói rằng việc ca tụng họ nơi chiến trường đã bị khai thác quá mức. "Đó chỉ là những gì binh lính làm thôi," ông nói. Wantchekon thì quan tâm tới việc các nữ chiến binh đạt được gì khi đã trở thành cựu binh. Ngôi làng nơi Wantchekon lớn lên nằm ở phía tây Abomey từng là nơi có trại huấn luyện của các nữ chiến binh Amazon.
Trong nhiều năm, người cô của ông đã chăm sóc một nữ chiến binh Amazon có tuổi, người đã chuyển tới làng sau khi nghỉ hưu, rời khỏi quân đội. Dân làng vẫn nhớ vị cựu binh này là một người "khoẻ mạnh, độc lập và đầy mãnh lực," Wantchekon nói.
Nữ hoàng Hangbe và các nữ chiến binh Amazon chủ yếu chỉ đóng vai trò trong các nghi lễ. Bà thách thức các chức sắc trong làng và "có thể làm vậy mà không bị các lãnh đạo địa phương phản ứng lại, bởi bà ấy là một nữ chiến binh Amazon".
Trường hợp của người lính đó, theo Wantchekon, khiến cho nhiều phụ nữ khác trong đó có cả mẹ của ông, trở nên tham vọng và độc lập. Vì lý do này, Wantchekon tin rằng các nữ chiến binh Amazon vẫn còn liên quan tới ngày nay. "Ở nơi mà nghề nghiệp vốn chủ yếu do đàn ông đảm nhận thì vì sao mà chúng ta lại không đưa vào một đơn vị các phụ nữ tinh nhuệ để họ làm việc sát cánh bên nam giới? Để cho phụ nữ bình đẳng với đàn ông." Với Wantchekon, không phải là sức mạnh của họ hay lòng can đảm trong chiến đấu của họ khiến các nữ chiến binh Amazon trở nên độc đáo, mà là bởi việc họ có khả năng làm hình mẫu.
Hãng phim Marvel Studios nhìn thấy sức hấp dẫn đó: một đoạn dẫn xuất nhằm đề cao Dora Milaje trong các bộ phim của mình. Lúc tôi rời khỏi chỗ Nữ hoàng Hangbe, Robinelle rướn lên bắt tay tôi, đứng dậy và nhìn một cách nghiêm nghị vào mắt tôi. Lái xe rời đi, tôi nhìn thấy những bức tượng các nữ chiến binh Amazon mới được dựng lên dọc bên đường. Họ đứng đó, cao lớn, vai rộng, và trông rất giống với Rubinelle.