Biệt dược mùa xuân của người H'Mông

Người dân trồng tam thất ở Lào Cai có thể bán được 10 – 50kg tam thất mỗi tuần.

Chị Giàng Thị Dê, trú tại huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai cho biết: Cách đây khoảng 10 năm, nếu lượn quanh cách triền núi ở cao nguyên trắng thì đâu đâu cũng thấy cây tam tất. Nó mọc nhiều và thường trổ hoa vào mùa đông, xuân. Nhưng do phong trào săn lùng cây thuốc diễn ra ồ ạt nên cây tam thất bị khai thác gần như cạn kiệt. Vì cơn sốt dược liệu, nên nhiều người dân đã bảo nhau bảo tồn, nhân giống cây tam thất và đem trồng quanh vườn và khắp các sườn núi. Đến nay, quanh khu vực Bắc Hà, Si Ma Cai thậm chí đã hình thành nên các vùng chuyên canh cây tam thất một cách tự phát. Việc làm này được đánh giá là rất tức thời và biến tam thất thành loại cây vàng trên cao nguyên khô cằn sỏi đá.

Theo lời kể của chị Dê thì thời gian sinh trưởng của cây tam thất dài đến hơn 3 năm. Dân thường trồng loại cây dược liệu này vào thời điểm đầu mùa mưa, vì lúc này, nước mưa mới và thời gian mưa thường không kéo dài nên cây không bị chết. Sau 3 năm kể từ khi trồng, người dân có thể hu hoạch vào bất cứ thời điểm nào của năm, nhưng riêng người H’Mông thường thu hoạch loại dược liệu này vào mùa xuân. Mặc dù không ai rõ cách thức thu hái này xuất hiện từ khi nào, chỉ biết rằng, người H’Mông lên rừng hái thuốc một cách quán tính, lặp đi lặp lại từ đời này đến đời khác.

Cụ Giàng A Long, một người H’Mông ở huyện Bắc Hà giải thích: Vào mùa đông, cây tam thất bắt đầu ra hoa, đến cuối đông đầu xuân thì hoa của nó héo đi, lá rụng về gốc, củ cũng già đanh lại. Đó là thời điểm cây chứa nhiều hoạt chất chữa bệnh nhất. Khi cắn củ tam thất sẽ thấy có vị đắng gắt. Những thời điểm khác trong năm, nếu nếm củ tam thất sẽ thấy vị đắng bình thường, thậm chí có củ chỉ hơi đắng. Ngoài ra, đây thời điểm giao thời đông sang xuân, hoa tam thất cũng héo khô trên cây. Người H’Mông thường dùng loại hoa héo này chữa bệnh chứ ít khi ngắt hoa còn tươi sau đó phơi ra làm thuốc.

Tần nào chị Giàng Thị Dê cũng đem tam thất xuống chợ Bắc Hà bán.

“Trong mỗi vườn trồng tam thất, chúng tôi đều dành riêng ra một khoảnh để gia đình dùng. Còn loại để bán thì thu hái theo yêu cầu của khách hàng. Nghĩa là thương lái đề nghị mua lúc nào thì chúng tôi bán lúc ấy. Họ bảo phơi khô thì cúng tôi phơi khô, bảo để tươi thì chúng tôi sẽ để tươi. Tóm lại bán được nhiều tam thất, có nhiều tiền mua cái ti vi là tốt rồi”, cụ Long khoe.

So với những loại cây trồng khác như ngô, sắn, thảo quả... cây tam thất có giá trị cao hơn rất nhiều. Nhiều người thậm chí ví von loài cây này chẳng khác nào một loại vàng mọc trên những triền đất khô cằn sỏi đá.

Việc biến tam thất thành loại cây trồng giá trị cao được hình thành tự phát cách đây non chục năm. Thời điểm đó, giá tam thất khoảng 10 ngàn đồng/1kg, hoa 20 ngàn/1kg. Do lúc bấy giờ chưa xảy ra khủng hoảng kinh tế nên số tiền 10 ngàn/1kg củ tam thất đã được coi là rất đắt. Nếu so với một ngày công đi làm thuê chỉ có 5 – 6 ngàn và 1 kg thóc chỉ đáng giá 500 đồng thì số tiền đó là rất lớn. Đến thời điểm hiện tại, giá củ tam thất tươi đã tăng vọt lên đến 100 ngàn đồng/1kg và hoa là 250 ngàn đồng/ 1kg.

Một gian hàng tam thất tại chợ Bắc Hà.