Theo Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sáng 8/12, chỉ số ô nhiễm không khí (AQI) tại một số tỉnh, thành phố ở mức rất xấu.

Tại Hà Nội, số liệu quan trắc lúc 8 giờ sáng 8/12 cho thấy nhiều điểm đo tiếp tục duy trì ở ngưỡng ô nhiễm đáng lo ngại. Trạm 556 Nguyễn Văn Cừ ghi nhận chỉ số AQI ở mức 167 (mức xấu); trạm Đại học Bách khoa – cổng Parabol trên đường Giải Phóng đạt 175 (mức xấu); trong khi tại trạm Công viên Nhân Chính, đường Khuất Duy Tiến, chỉ số AQI ở mức 103 (mức kém).

Không chỉ Hà Nội, tình trạng chất lượng không khí suy giảm còn xuất hiện tại các tỉnh, thành lân cận. Tại khu vực Hải Phòng (UBND thành phố Hải Dương cũ, đường Trần Hưng Đạo), chỉ số lúc 8 giờ sáng cùng ngày ở mức 150 (mức xấu). Ở Ninh Bình (Công viên Nam Cao, thuộc khu vực Phủ Lý cũ của Hà Nam), AQI đạt 122 (mức kém). Tại sân vận động Gang Thép, tỉnh Thái Nguyên, chỉ số đo được là 108 (mức kém).

Bên cạnh đó, một số địa phương giáp ranh như Hưng Yên, Bắc Ninh và khu vực trạm đo phường Song Mai (tỉnh Bắc Giang cũ) cũng ghi nhận AQI ở ngưỡng kém đến xấu, cho thấy ô nhiễm không khí đang lan rộng trên toàn vùng.

Trước bối cảnh đó, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thành viên Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam đã chỉ ra những nhóm có nguy cơ bị ảnh hưởng sức khỏe cao nhất khi ô nhiễm không khí và khuyến nghị người dân chủ động áp dụng các biện pháp bảo vệ.

Những nhóm bị ảnh hưởng nặng nề nhất

Trao đổi với Tri thức và Cuộc sống, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng cho hay, trong các đợt ô nhiễm nghiêm trọng, nhiều bệnh viện tuyến cuối tại Hà Nội, đặc biệt ở các khoa Hô hấp, Nhi và Tim mạch thường rơi vào tình trạng quá tải. Số trẻ nhập viện vì viêm phổi, viêm tiểu phế quản, hen phế quản tăng đáng kể. Các phòng khám cũng ghi nhận lượng lớn bệnh nhân ho kéo dài, khó thở, đau ngực, mệt mỏi.

Từ thực tế lâm sàng cho thấy một số nhóm đối tượng đặc biệt dễ bị tác động:

Trẻ nhỏ (đặc biệt dưới 5 tuổi)

Trẻ thở nhanh hơn người lớn nên tính theo mỗi kg cân nặng, lượng bụi hít vào lớn hơn. Chiều cao thấp khiến trẻ tiếp xúc trực tiếp với “lớp không khí” sát mặt đường – nơi nồng độ bụi xe cộ cao nhất. Phổi và hệ miễn dịch còn đang phát triển nên rất nhạy cảm.

Hậu quả là trẻ dễ mắc viêm tiểu phế quản, viêm phổi, cơn hen cấp; ho dai dẳng, khò khè, ngủ kém, ăn kém. Về lâu dài, trẻ có nguy cơ không đạt dung tích phổi tối đa khi trưởng thành.

Người cao tuổi (trên 60 tuổi)

Phổi, tim và hệ mạch máu đã lão hóa, phần lớn lại mang sẵn bệnh nền như tăng huyết áp, bệnh mạch vành, đái tháo đường. Hệ thống làm sạch đường thở hoạt động kém khiến bụi dễ ứ đọng.

Trong đợt ô nhiễm, nhóm này dễ gặp thiếu máu cơ tim, nhồi máu cơ tim, đột quỵ do huyết khối, viêm phổi nặng và suy hô hấp.

Người có bệnh nền hô hấp và tim mạch

Những người mắc hen, COPD, suy tim… chỉ cần nồng độ PM2.5 tăng nhẹ cũng có thể khởi phát đợt cấp: khó thở tăng, phải tăng liều thuốc hoặc nhập viện cấp cứu. Với nhóm này, khi AQI ở ngưỡng 150–200, khuyến cáo là nên hạn chế tối đa việc ra ngoài.

Phụ nữ mang thai

Nhiều nghiên cứu cho thấy ô nhiễm không khí liên quan đến sinh non, thai nhẹ cân và tiền sản giật. Một phần bụi siêu mịn và chất độc có thể đi qua nhau thai, tác động trực tiếp đến thai nhi ngay từ trong tử cung.

Ba thói quen nhỏ, khác biệt lớn trong mùa ô nhiễm không khí

Trong khi chờ các giải pháp vĩ mô phát huy hiệu quả, BS Hoàng cho hay, mỗi gia đình hoàn toàn có thể chủ động giảm thiểu nguy cơ bằng ba thói quen đơn giản.

Theo dõi chỉ số AQI trước khi ra ngoài

Mỗi sáng, hãy kiểm tra chất lượng không khí trên các ứng dụng như IQAir, AirVisual, PAM Air.

Khi AQI vượt 150 (màu đỏ), nên hạn chế tối đa các hoạt động ngoài trời như chạy bộ, đạp xe; thay vào đó ưu tiên tập luyện trong nhà hoặc nơi có không khí sạch hơn.

Đeo khẩu trang đúng chuẩn khi buộc phải ra đường

Khẩu trang vải hay khẩu trang y tế mỏng không đủ khả năng lọc bụi mịn. Trong những ngày ô nhiễm nặng, khẩu trang N95/KN95 nên được xem như “lớp giáp bắt buộc”. Đeo kín mũi, miệng, ôm sát hai bên má để đạt hiệu quả bảo vệ tốt nhất.

Tạo “vùng sạch” trong nhà và làm sạch đường thở mỗi ngày

Gia đình nên trang bị máy lọc không khí HEPA cho phòng ngủ hoặc phòng sinh hoạt chung. Khi chỉ số ô nhiễm tăng cao, đóng kín cửa và để máy hoạt động liên tục. Sau khi trở về nhà, rửa mũi và súc họng bằng nước muối sinh lý để loại bỏ bớt bụi bám trong đường thở.

Không thể “sống chung với bụi”, cần những bước đi mạnh hơn từ chính sách

Theo BS Nguyễn Huy Hoàng, điều đáng lo là nếu nhìn lại dữ liệu các năm gần đây, chúng ta thấy tình trạng ô nhiễm có xu hướng nặng hơn vào cuối năm. Năm 2025, số ngày không khí trong giới hạn an toàn theo khuyến cáo WHO chỉ chiếm khoảng một phần rất nhỏ; đa số các ngày người dân sống trong tình trạng “hít thở không khí bẩn” mức độ từ nhẹ đến nặng. Như vậy, đợt ô nhiễm tháng 12/2025 chỉ là phần nổi của một vấn đề mãn tính.

Những biện pháp tự bảo vệ ở cấp độ cá nhân là cần thiết, nhưng không thể xử lý tận gốc vấn đề. Căn cứ từ nhiều nguồn tư liệu, BS Hoàng cho rằng, để người dân không phải "chung sống với bụi", Hà Nội và các đô thị lớn cần những bước đi mạnh mẽ và nhất quán hơn.

Trước hết, phải giảm nguồn thải từ giao thông thông qua việc phát triển hệ thống giao thông công cộng, khuyến khích sử dụng xe điện, đồng thời từng bước loại bỏ xe máy cũ nát, xe tải và xe buýt chạy dầu không đạt chuẩn khí thải.

Song song, cần siết chặt kiểm soát đối với nhà máy, công trình xây dựng và các làng nghề. Việc nâng chuẩn khí thải, xử phạt nghiêm vi phạm và di dời dần các cơ sở gây ô nhiễm khỏi khu dân cư đông đúc là yêu cầu bắt buộc.

Hoạt động đốt rác, đốt rơm rạ cũng phải được quản lý thực chất hơn, tăng cường giám sát và hỗ trợ người dân áp dụng các phương án xử lý thân thiện với môi trường.

Ngoài ra, quy hoạch đô thị phải theo hướng xanh và bền vững: tăng diện tích cây xanh, mặt nước và hạn chế mật độ các tòa nhà cao tầng có thể chắn gió tự nhiên, làm giảm khả năng khuếch tán ô nhiễm.

“Đây là một quá trình dài hạn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều ngành cùng sự tham gia tích cực của cộng đồng”, BS Hoàng nhấn mạnh.

PGS.TS Hoàng Anh Lê, Trưởng Bộ môn Quản lý Môi trường, Khoa Môi trường, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội) cũng nhấn mạnh tới vai trò của các giải pháp vĩ mô, dài hạn đã và đang được triển khai. Tuy nhiên, trong lúc chính sách phát huy hiệu quả, cần triển khai ngay những biện pháp cấp bách. Trong đó, ưu tiên trước hết là tăng cường quan trắc và giám sát để nắm rõ mức độ và nguồn phát thải, đồng thời sớm ứng dụng công nghệ AI trong cảnh báo, dự báo chất lượng không khí. Công tác thanh tra, kiểm tra các nguồn ô nhiễm cũng phải được siết chặt hơn.

Đặc biệt cần bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương như người già và trẻ nhỏ. Bên cạnh đó, Hà Nội chịu ảnh hưởng lớn từ ô nhiễm liên vùng, nên việc tăng cường phối hợp liên ngành, liên tỉnh và nâng cao năng lực thực thi của cơ quan quản lý là yêu cầu cấp thiết.