Bế tắc trong quan hệ ngoại giao giữa Trung-Nhật đang chuyển sang theo chiều hướng đụng độ quân sự. Đơn cử, ở Diễn đàn Kinh tế Thế giới tháng 1/2014, Thủ tướng Nhật Shinzo Abe ví von quan hệ Trung-Nhật hiện nay giống với quan hệ Anh-Đức trước Chiến tranh Thế giới thứ 1.
Một cuộc xung đột tiềm tàng có thể xảy ra bất cứ lúc nào khi hai cường quốc này bị cuốn sâu vào “vòng luẩn quẩn của những hành động khiêu khích”. Do vậy, giới phân tích nhận định, cần phải hiểu rõ mục đích thực sự của hai quốc gia này trong cuộc tranh chấp lãnh thổ ở Biển Hoa Đông. Điều đó sẽ giúp ích trong việc tìm ra giải pháp duy trì hòa bình trong khu vực.
Chủ tịch Tập Cận Bình muốn giữ thể diện
Chủ tịch Tập Cận Bình lên lãnh đạo đất nước ở thời điểm quan hệ Trung-Nhật trở nên căng thẳng do vấn đề Biển Đông hồi cuối năm 2012. Trước cả khi chính thức đảm nhiệm chức Tổng Bí thư Đảng Cộng sản, ông Tập đã đối mặt với thử thách chính trị đầu tiên trên con đường quan trường, đó là làn sóng biểu tình chống Nhật và các cuộc bạo loạn ở Trung Quốc sau quyết định quốc hữu hóa 3 hòn đảo thuộc quần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư.
Để xoa dịu sự nổi giận của người dân trong nước, ông Cận Bình quyết định cử các tàu hải giám và thực thi quy định đánh bắt cá đối với các thuyền bè nước ngoài tiến vào khu vực tranh chấp. Mọi việc chưa dừng lại ở đó. Tháng 11/2013, chính quyền Bắc Kinh thông báo Khu vực Nhận dạng Phòng không (ADIZ), bao trọn cả quần đảo tranh chấp trên. Hành động này tiếp tục thúc đẩy sự căng thẳng giữa hai quốc gia, kết thúc với chuyến thăm đền Yakusuni của ông Abe.
 |
Chủ tịch Tập Cận Bình.
|
Trong khi đó, các chuyên gia cho rằng, ông Tập đang tận dụng cuộc tranh chấp lãnh thổ ở khu vực này để củng cố quyền lực. Điều này là có khả năng bởi cuối 2012, ông Tập không còn lựa chọn nào khác ngoài việc thực hiện các quyết sách cứng rắn khi quyền lực chính trị của mình bị đe dọa trong quá trình chuyển giao. Tuy nhiên, lập luận này lại mâu thuẫn bởi lúc này nhà lãnh đạo Trung Quốc đã củng cố thành công vị trí của mình trong hàng ngũ ban lãnh đạo.
Trong tình hình đó, ông Cận Bình có thời gian để suy tính tìm ra giải pháp nhằm giảm bớt căng thẳng trong quan hệ Trung-Nhật, tập trung giải quyết xung đột sắc tộc ở Xinjing và cải cách kinh tế. Sau tất cả, ông nhận ra rằng, ông không thể đạt được “Giấc mơ Trung Hoa” đơn giản bằng cách khiêu khích Nhật Bản. Ngay cả khi đánh chiếm Senkaku/Điếu Ngư, điều đó không có nghĩa Bắc Kinh đã giành chiến thắng.
Thủ tướng Shinzo Abe mong muốn tạo ra những thay đổi cho đất nước
Ông Abe được bầu làm Thủ tướng trong bối cảnh cuộc khủng hoảng quốc hữu hóa quần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư hồi tháng 12/2012. Do vậy, ông không phải là người chịu trách nhiệm trước mối quan hệ căng thẳng giữa hai nước. Tuy nhiên, sau khi lên nắm quyền, ông lại không làm gì để giảm bớt sự căng thẳng đó. Đơn cử, chuyến thăm đền Yakusuni của ông hồi tháng 12 năm ngoái đã đẩy mối quan hệ Trung-Nhật (vốn đã mỏng manh) càng thêm xấu đi.
Tuy nhiên, Thủ tướng Shinzo thực sự mong muốn điều gì qua cuộc tranh chấp ở Biển Hoa Đông? Dự đoán đầu tiên có vẻ hợp lý đó là ông Abe hi vọng, cuộc tranh chấp này sẽ là động lực giúp duy trì quyền lực của mình nhằm thu hút sự hỗ trợ từ trong nước. Tuy nhiên, ông nên hiểu rằng, những sự hỗ trợ này cần phải dựa vào hiệu quả quản lý của ông Abe nhằm vực dậy lại nền kinh tế ảm đạm của Nhật.
 |
Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe muốn đem luồng gió mới cho nước Nhật.
|
Trong khi đó, Trung Quốc lại là một đối tác kinh tế hàng đầu của Nhật. Điều này vô hình chung đã khiến kinh tế xứ Phù Tang gặp nhiều tổn thất. Do vậy, việc làm tổn hại tới mối bang giao giữa hai nước sẽ là lựa chọn không khôn ngoan đối với bất kì chính trị gia Nhật Bản nào mong muốn tiếp tục nhận sự ủng hộ của người dân.
Rút cuộc, mục tiêu cuối cùng của ông Abe trong cuộc tranh chấp với Trung Quốc là nhằm thay đổi Hiến Pháp mang đậm tư tưởng hòa bình. Theo đó, Hiến pháp nước này quy định, nước Nhật sẽ không khởi xướng bất kì cuộc chiến nào nữa. Là một chính trị gia theo đường lối bảo thủ, ông Abe theo đuổi giấc mơ chính trị nhằm khôi phục lại “một nước Nhật bình thường” thông qua việc thay đổi Hiến Pháp thời kì hậu Chiến tranh Thế giới 2.
Thực vậy, hồi đầu tháng 1 này, với cương vị là Chủ tịch đảng Dân chủ Tự do, ông Shinzo Abe đề nghị loại bỏ cam kết “không bao giờ khuấy động chiến tranh” trong cương lĩnh hoạt động của đảng mình.Chưa kể, ông còn tuyên bố đã tới lúc sửa đổi Hiến pháp hòa bình. Theo nhiều nhà quan sát, bước tiếp theo của ông sẽ là hướng tới loại bỏ Điều 9 trong Hiến pháp để Nhật có thể tự do tăng cường sức mạnh quân đội.