Doanh nhân Bạch Thái Bưởi (1875 - 1932) tên thật là Đỗ Thái Bửu, quê Yên Phúc, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông (cũ), nay là Văn Quán, Hà Đông, Hà Nội. Ông là một trong 4 doanh nhân giàu có nhất Việt Nam vào những năm đầu thế kỷ 20 (nhất Sĩ, nhì Phương, tam Xương, tứ Bưởi).
Khởi nghiệp từ khúc củi khô
Bà Bạch Quế Hương (SN 1961, Văn Quán, Hà Đông, Hà Nội) - chắt nội doanh nhân này, cho biết, Bạch Thái Bưởi khởi nghiệp từ rất sớm.
Bà Quế Hương kể: "Các cụ trong gia đình tôi kể rằng, cụ Bưởi khởi nghiệp từ một số vốn "trời cho".
Theo đó, ngày nhỏ, gia đình nghèo, Bạch Thái Bưởi thường theo mẹ đi vớt củi trên sông Nhuệ mang về bán kiếm tiền. Một lần, ông vớt được một khúc củi khá lớn, mang về phơi khô ở sân. Nhưng không hiểu sao càng khô, khúc củi đó càng tỏa ra một mùi thơm kỳ lạ.
 |
| Bà Bạch Quế Hương (bên phải), chắt nội của doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Ảnh: NVCC |
Câu chuyện lan nhanh, đến tai các thương lái Trung Quốc. Họ tìm gặp ông để mua bằng được khúc củi khô này với giá cao ngất ngưởng. Sau này ông mới biết đó là gỗ trầm hương - một loại gỗ vô cùng quý giá.
Với số vốn từ thương vụ "củi khô", ông bắt đầu lao vào học hỏi kinh doanh trên thương trường với nhiều nghề.
Có thời gian, ông xin vào làm cho một số hãng buôn lớn của Pháp để làm việc, tích lũy kinh nghiệm... Bạch Thái Bưởi sau đó nổi tiếng trong nhiều lĩnh vực, trong đó phải kể ngành kinh doanh khai thác mỏ than và hàng hải.
Năm 1909, Bạch Thái Bưởi thuê lại 3 chiếc tàu (Phi Phụng, Phi Long và Khoái Tử Long) của một hãng tàu Pháp chở thư và hành khách đường sông Bắc kỳ, có tên là A. R. Marty, vừa hết hạn hợp đồng với chính phủ.
 |
| Doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp |
Ông đã cho tàu chạy hai tuyến đường: Nam Định - Hà Nội và Nam Định - Bến Thủy (Vinh). Lúc này, ông đã phải đối mặt với hai đối thủ nặng ký nhất là chủ tàu người Pháp và người Hoa.
Và cuộc đụng độ không cân sức đã xảy ra, ông hạ giá vé xuống một thì người Hoa hạ giá vé xuống hai. Ông mua trà mời khách đi tàu, họ mua bánh ngọt. Các chủ tàu người Hoa trường vốn đã quyết chí đánh bại Bạch Thái Bưởi bằng đủ mọi cách.
So với các thương gia người Hoa, tình thế của ông rất nguy ngập. Ông thuê ba chiếc tàu, mỗi tháng trả 2.000 đồng, mà mỗi chuyến chỉ thu được 20 đồng.
 |
| Một trong những con tàu của Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp |
Trong tình thế đó, Bạch Thái Bưởi đã nghĩ tới một thứ vũ khí mà người Hoa không thể có, đó là tinh thần dân tộc. Ông cho người tới các bến tàu nêu rõ những thiệt thòi của người Việt, kêu gọi tình đồng bào, tinh thần tương thân tương ái.
Ông treo một cái ống trên tàu, để ai thấy việc làm của ông là đáng khuyến khích, bỏ tiền vào, giúp cho chủ tàu giảm lỗ. Kết quả hành khách dần bỏ tàu Hoa mà đi tàu Việt.
Lần khác, trong một cuộc họp của Hội đồng kinh tế lý tài, do bênh vực cho quyền lợi của người dân bị trị, Bạch Thái Bưởi bị Renê Robanh - Thống sứ Bắc Kỳ lúc đó, đe dọa: "Nơi nào có Robin thì không có Bạch Thái Bưởi". Ông khẳng khái đáp lại: "Nơi nào có Bạch Thái Bưởi thì không có RoBanh".
Sau bảy năm kinh doanh trên sông nước, Bạch Thái Bưởi đã tạo dựng một cơ ngơi khép kín từ chạy tàu đến đóng tàu, sửa chữa tàu và các chi nhánh ở nhiều nơi.
Năm 1916, một công ty hàng hải mang tên Giang hải luân thuyền Bạch Thái công ty đã ra đời. Tại các trụ sở của ông, ở vị trí cao nhất người ta bắt đầu thấy phấp phới ngọn cờ hiệu màu vàng, có hình mỏ neo và ba ngôi sao đỏ.
Ngày 7/9/1919, công ty của Bạch Thái Bưởi hạ thủy tại Cửa Cấm (Hải Phòng) chiếc tàu Bình Chuẩn hoàn toàn do người Việt thiết kế, thi công.
Bà Nguyễn Thị Kim Quý, cháu dâu của Bạch Thái Bưởi, cho biết: "Sinh thời, cụ Bạch Thái Bưởi từng nói: "Tôi muốn làm cho Hà Nội đẹp như Paris".
Tàu Bình Chuẩn chạy chuyến đầu tiên từ Hải Phòng cập bến Sài Gòn ngày 17/9/1920, trong sự đón chào nồng nhiệt của giới công thương Sài Gòn lúc đó.
Công ty của Bạch Thái Bưởi bắt đầu mở rộng tầm hoạt động khắp Đông Dương, các nước và vùng lãnh thổ như Hồng Kông, Trung Quốc, Nhật Bản, Singapore và Philippines.
Đỉnh cao phát triển của công ty là khoảng cuối thập niên 1920 đầu 1930. Khi ấy công ty hàng hải của Bạch Thái Bưởi có trên 40 con tàu cùng sà lan chạy trên tất cả các tuyến đường sông Bắc kỳ và cả các nước cùng vùng lãnh thổ lân cận, với số lượng nhân viên lên tới 2.500 người, làm việc trên các đội tàu, xưởng đóng tàu.
Mua vé máy bay đưa kỹ sư Pháp sang Việt Nam
Từ lợi nhuận thu được từ kinh doanh hàng hải, Bạch Thái Bưởi lấn sân sang các lĩnh vực khác, trong đó có khai thác mỏ than.
Năm 1925, Bạch Thái Bưởi dốc tiền vào việc khởi nghiệp khai mỏ. Ông được cấp phép khai mỏ than ở vùng Quảng Yên.
Nhận thức rằng, muốn hơn người Pháp phải có người điều hành giỏi chuyên môn, kỹ thuật, ông tuyển những kỹ sư Pháp tài năng nhất làm việc cho mình. Tất cả kỹ sư tốt nghiệp ưu tú đều được ông mua vé máy bay đưa sang Việt Nam nhận việc.
Những ngày Bạch Thái Bưởi bắt đầu kinh doanh than, không lúc nào ông nghỉ ngơi, ngày cũng như đêm, ông làm việc liên tục. Đều đặn, cứ 3 giờ sáng ông cưỡi ngựa qua các đồi núi để đi thăm hầm mỏ, đốc thúc công nhân.
Công việc khai thác than của ông đã đẩy mạnh đến mức than chất thành núi không kịp bán ra. Trữ lượng khai thác của công ty Bạch Thái Bưởi tính ra phải bán tới năm 1945 mới hết...
Xuất phát điểm từ nghề vớt củi khô, Bạch Thái Bưởi đã trở thành một doanh nhân lừng lẫy tiếng tăm thời bấy giờ.