5 triệu máy bán hàng tự động hé lộ gì về kinh tế Nhật?

Theo Hiệp hội Nhà sản xuất máy bán hàng tự động Nhật Bản, với con số hơn 5 triệu máy trên toàn quốc, tương đương cứ 23 người dân có 1 máy phục vụ.

Không chỉ nhiều về số lượng, máy bán hàng tự động tại Nhật còn đa dạng về chủng loại, từ nước giải khát, cà phê, trà, thuốc lá, súp, đồ ăn nóng, thậm chí cả rượu sake và bia.

Dưới đây là những điều ẩn sau lượng máy bán hàng tự động khổng lồ tại Nhật.

Theo giáo sư kinh tế William A. McEachern của Đại học Connecticut (Mỹ), tỷ lệ sinh giảm, dân số già, thiếu người nhập cư là những nhân tố khiến nguồn lao động của Nhật Bản ngày càng khan hiếm và đắt đỏ.

Trong cuốn sách về kinh tế vĩ mô năm 2008, ông McEachern chỉ ra rằng máy bán hàng tự động là một giải pháp cho vấn đề này, vì không cần nhân viên bán hàng.

Robert Parry, giảng viên kinh tế Đại học Kobe (Nhật Bản) cũng chỉ ra trong một bài luận năm 1998 của mình, rằng chi phí nhân công cao là nguyên nhân khiến các cửa hàng bán lẻ Nhật nhiệt tình ủng hộ việc đưa máy bán hàng tự động vào sử dụng.

Với 127 triệu người, Nhật Bản là một trong những quốc gia có mật độ dân số cao nhất thế giới, bởi 75% địa hình là đồi núi, trong khi 93% người dân Nhật sống ở các đô thị.

Mật độ dân số lớn đẩy giá nhà đất lên cao suốt nhiều thập kỷ, buộc người dân phải sống trong căn hộ chung cư chật hẹp. Dù đã giảm trong đợt suy thoái kinh tế những năm 1990, giá đất tại thành thị Nhật đã tăng vọt trở lại.

Điều đó đồng nghĩa với việc người bán hàng không có nhiều không gian để lưu trữ hàng hoá. Do đó, thay vì mở một cửa hàng bán lẻ, các công ty Nhật có xu hướng ưu tiên máy bán hàng tự động.

“Máy bán hàng tự động có thể tạo ra doanh thu trên mỗi mét vuông lớn hơn so với một cửa hàng bán lẻ”, Parry viết.

Nhật từ lâu được biết đến là quốc gia có tỷ lệ tội phạm thấp đáng kinh ngạc. Theo một báo cáo tội phạm của Liên hợp quốc năm 2010, Nhật là một trong những nước có tỷ lệ cướp giật thấp nhất thế giới.

Một điều thấy rõ là hành vi phá hoại và tội phạm về tài sản của Nhật rất hiếm. Theo Tổ chức Du lịch Quốc gia Nhật Bản, dù chứa hàng chục nghìn yên và đặt ở những con hẻm tối, ít người qua lại, các máy bán hàng tự động hiếm khi bị “đập phá hay ăn trộm”.

Trong khi đó, tại Mỹ, “các công ty cung cấp máy bán hàng tự động thậm chí chẳng bao giờ tính tới chuyện đặt máy trên phố”, bởi sợ bị phá hoại và trộm cắp, Parry viết.

Ở Nhật, các máy bán hàng tự động đặt trên phố được xem như một tiêu chuẩn và lắp đặt camera giám sát, cũng như có đường dây thông báo trực tiếp tới cảnh sát.

Tại Mỹ hay nhiều nước phát triển, sử dụng thẻ tín dụng hay thẻ ghi nợ là điều phổ biến. Nhưng tại Nhật, thậm chí ga tàu điện cũng không chấp nhận thẻ tín dụng để thanh toán.

Hầu hết cửa hàng chỉ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt, ngoại trừ các cửa hàng lớn. Người dân thường mang theo lượng lớn tiền mặt, trong đó có nhiều tiền xu.

Nhà báo Tsutomu Washizu viết trên tờ Japan Times năm 2007 nói rằng văn hoá Nhật bị ám ảnh bởi tự động hoá và robot. Ám ảnh này là nguyên nhân chính khiến máy bán hàng tự động trở nên vô cùng phổ biến tại Nhật.

“Người Nhật đặc biệt quan tâm và tin tưởng vào hệ thống tự động hoá”, Washizu viết.