Điều lạ gì sẽ xảy ra khi khỉ dùng gương?

Suốt nhiều năm, các nhà nghiên cứu về nhận thức dựa vào thí nghiệm tự nhận biết mình trong gương như một cách để xác định liệu con vật nào đó có khả năng tự nhận thức hay không. Một đốm màu được vẽ lên mặt con vật thí nghiệm, sau đó, nó được cho soi gương – nếu nó nhìn thấy đốm màu trên mặt và chạm vào đó thì nó đã vượt qua bài kiểm tra. Nhưng gần đây, một số nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này bắt đầu đặt câu hỏi về căn cứ của bài kiểm tra, cho rằng việc không vượt qua được bài kiểm tra cho thấy đơn giản là con vật không hiểu cơ chế hoạt động của gương hơn là nó không có khả năng tự nhận thức. Các nhà nghiên cứu đã tìm cách chứng minh giả thiết trên bằng cách huấn luyện một nhóm các con khỉ vàng đực về cách dùng gương trước khi cho chúng làm bài kiểm tra.

Trong thí nghiệm này, con khỉ được đặt ngồi trước gương. Bút laser chiếu lên tấm bảng sau lưng nó một đốm sáng, có thể nhìn thấy trong gương. Con khỉ sẽ được thưởng mỗi khi nó đặt tay đúng vào đốm sáng trên tấm bảng. Sau đó, khi bút laser chiếu đốm sáng lên mặt con khỉ, nó cũng biết chạm tay vào đó.

Tiếp theo, nhóm nghiên cứu vẽ một đốm màu lên mặt của mỗi con khỉ mà không để chúng biết rồi cho chúng soi gương – kết quả, tất cả những con khỉ này đều nhận thấy đốm màu và chỉ tay vào đó, lau nó và đưa tay lên ngửi. Trong khi những con khỉ tham gia thí nghiệm đều vượt qua bài kiểm tra thì những con khỉ thuộc nhóm đối chứng tiếp tục nhầm mặt của chúng trong gương là mặt của con khỉ khác. Theo nhóm nghiên cứu, điều này cho thấy những con khỉ được huấn luyện có khả năng vượt qua bài kiểm tra tự nhận biết bản thân, và vì vậy chúng có khả năng tự nhận thức. Kết luận của họ được củng cố thêm bằng việc liện tục giám sát những con khỉ đã qua huấn luyện khi chúng ngồi trước gương mà không bị vẽ lên mặt. Chúng đã dùng gương để kiểm tra bộ phận sinh dục, há miệng xem răng hay chải lông. Nhóm nghiên cứu kết luận, điều này cho thấy sau khi được học về cách dùng gương, những con khỉ thực sự tỏ ra chúng nhận thức được về bản thân.