Định Quốc Công Nguyễn Bặc (924 - 979) được xem là vị tể tướng đầu tiên trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Ông quê ở làng Đại Hữu, tổng Đại Hoàng, nay thuộc xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình, có cha là Nguyễn Thước - nha tướng dưới quyền Dương Đình Nghệ.
Trong sử sách có ghi chép về việc Định Quốc Công Nguyễn Bặc chính là bạn nối khố với Đinh Bộ Lĩnh - hoàng đế đầu tiên của nước Đại Cồ Việt.Ông Đinh Văn Đậu - chi trưởng họ Đinh, hậu duệ đời thứ 43 dòng tộc Đinh Tiên Hoàng - cho biết: "Cụ Nguyễn Bặc, sinh năm 924, cùng với vua Đinh. Lúc nhỏ vua Đinh cùng 4 người nữa, tức 5 người bạn là Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Trịnh Tú và Lưu Cơ cùng chăn trâu, tập đánh trận. Sau khi dẹp loạn thống nhất 12 sứ quân, lên ngôi vua thì Đinh Tiên Hoàng phong các chức sắc, đặc biệt là Nguyễn Bặc được phong là Định Quốc Công tể tướng. Ông là người rất trung thành với vua Đinh".
Nhỏ là bạn thân, lớn lên kết nghĩa huynh đệ, trưởng thành góp công lớn giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, ông Nguyễn Bặc vào năm Tân Mùi (971) đã chính thức được vua Đinh gia phong là Khai quốc công thần, Phụ quốc, Thừa tướng, Thái tể Định Quốc Công, tức là vị tể tướng đầu tiên trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ thứ X.
 |
| Mộ Thủy tổ họ Nguyễn (Nguyễn Bặc) tại xã Gia Phương, Gia Viễn, Ninh Bình
|
Trong giai đoạn 971 - 979, ông Nguyễn Bặc vô cùng tận tụy trong công việc nội trị, ngoại giao, xây dựng và củng cố nền độc lập của nhà nước Đại Cồ Việt. Việc thiết lập mối giao bang ngang hàng với nước Tống khiến cho nước này phải công nhận sự độc lập tự chủ của nước ta khi đó. Hệ thống chính quyền phong kiến trung ương thống nhất, nông nghiệp phát triển đưa đất nước đi lên. Tất nhiên, quân sự cũng được ông Nguyễn Bặc chú trọng khi cùng với vua và các tướng lĩnh khác gây dựng lên đội quân thống nhất gồm 10 đạo do Lê Hoàn chỉ huy. Nhờ vậy nên khi quân Tống xâm lược lần nữa thì đã bị quân ta đánh cho tan tác.
Sau khi vua Đinh Tiên Hoàng qua đời, Định Quốc Công Nguyễn Bặc cùng Đinh Điền phò tá cho Đinh Phế Đế. Vì không chấp nhận để nhà Lê nắm quyền mà ông cùng Đinh Điền, Phạm Hạp khởi binh đánh Lê Hoàn. Đáng tiếc là phe ông đã thua trận nên bị hành quyết, hưởng dương 56 tuổi. Thi thể của Nguyễn Bặc được thân tín đưa về Đàm thôn trên bãi đất ven sông Chanh, ngoại vi thành Hoa Lư để mai táng. Ngày nay, tượng gỗ của ông được thờ tại làng Ngô Khê Hạ, xã Ninh Hòa, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình.