Phát lộ hành cung thời Trần trên vùng đất Thái Bình

Hành cung là hệ thống cung điện được triều đình xây dựng bên ngoài kinh thành Thăng Long làm nơi để nhà vua nghỉ ngơi mỗi khi xa giá tuần du. Thời Trần, triều đình đã cho xây dựng khá nhiều hành cung, trong đó có hành cung rất nổi tiếng như hành cung Thiên Trường hay Tức Mặc (tỉnh Nam Định), có vai trò như là kinh đô thứ hai sau Thăng Long.

Trải qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, các hành cung xưa đều không còn tồn tại đến ngày nay. Và, cũng trải qua nhiều thập kỷ, các nhà nghiên cứu chủ yếu biết đến hành cung Thiên Trường (Nam Định) hay Vũ Lâm (Ninh Bình), dường như không ai biết đến hành cung Lỗ Giang. Hành cung Lỗ Giang xưa ở đâu, diện mạo, quy mô, hình thái như thế nào từ lâu vẫn là bí ẩn của lịch sử!

Kết quả điều tra, khai quật khảo cổ học năm 2014 (giai đoạn 1) tại xã Hồng Minh (Hưng Hà, Thái Bình), Viện Nghiên cứu Kinh thành đã phát hiện được rất nhiều di vật, vật liệu kiến trúc, các loại đồ dùng trong sinh hoạt tại cánh đồng có tên là Phủ Lỗ, Lạch Đường Cả, Càn Thiên Mã, Lăng Ngói, Lăng Sa. Nổi bật là một số dấu tích móng trụ sỏi kê chân tảng đá đỡ cột của công trình kiến trúc gỗ thời Trần tại khu vực đền Thái. Đây là những địa danh cổ được nhắc đến trong sử sách, có mối liên hệ mật thiết tới hành cung Lỗ Giang xưa.

Đáng chú ý, lần đầu tiên tại đây đã phát hiện được dấu tích một công trình kiến trúc gỗ thời Trần có kỹ thuật xây dựng bằng hệ móng trụ kép, cột đôi (loại móng trụ có hình chữ nhật lớn gấp đôi móng trụ hình vuông thông thường). Móng trụ đôi ở đây rất lớn và theo kỹ thuật học, móng trụ lớn thì chân tảng lớn, chân tảng lớn thì dựng các cột lớn... điều đó đưa đến giả thuyết rằng, kiến trúc này rất có thể có nhiều tầng mái. Đó cũng chính là tính độc đáo, riêng biệt của kiến trúc thời Trần ở đây. Tại Khu di tích Hoàng Thành Thăng Long cũng đã tìm thấy loại kiến trúc có móng trụ kép tương tự, nhưng là kiến trúc của thời Lý (thời Trần chưa tìm thấy) và nó có quy mô rất nhỏ, nhỏ hơn nhiều so với kiến trúc ở hành cung Lỗ Giang tỉnh Thái Bình.

PGS, TS Bùi Minh Trí, Viện trưởng Nghiên cứu Kinh thành khẳng định: “Những phát hiện khảo cổ học tại hành cung Lỗ Giang đã mang lại nhiều giá trị khoa học trong việc nghiên cứu so sánh, đánh giá giá trị về trình độ kỹ thuật xây dựng cũng như quy mô, hình thái kiến trúc của thời Trần. Đồng thời, phát hiện này cũng mang lại những giá trị lịch sử, làm rõ hơn mối quan hệ của triều đình nhà Trần với các vùng miền, qua đó hiểu hơn được diện mạo của các hành cung thời Trần. Mối quan hệ cùng các giá trị văn hóa của vùng đất Long Hưng xưa với kinh thành Thăng Long cũng có thêm nhiều bằng chứng để khẳng định và làm rõ hơn”.

Mặc dù, cuộc khai quật hành cung Lỗ Giang năm 2014 của Viện Nghiên cứu Kinh thành đã phát hiện được nhiều di tích, di vật quan trọng, góp phần vén mở bức màn bí ẩn về địa danh hành cung Lỗ Giang và lịch sử tồn tại của hành cung này trong lịch sử nhà Trần, nhưng cuộc khai quật đó mới thực hiện trên diện tích nhỏ, chủ yếu tập trung tại khu đền Trần và Lăng Ngói và các dấu tích kiến trúc tìm thấy ở đây mới xuất lộ một phần, chưa đầy đủ mặt bằng. Do đó, để có đủ cơ sở khoa học cho việc đánh giá về quy mô, tính chất của kiến trúc tại khu vực đền Trần và Lăng Ngói, cần phải tổ chức khai quật mở rộng.

Nhận thức rõ ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt của khu di tích hành cung Lỗ Giang, Viện Nghiên cứu Kinh thành tiếp tục tổ chức khai quật, nghiên cứu khảo cổ học khu di tích hành cung Lỗ Giang giai đoạn 2 vào năm 2015. Kết quả khai quật đã thu được nhiều tư liệu khoa học mới, khẳng định rõ tính chất, quy mô của hành cung Lỗ Giang xưa.

Theo đó, mặt bằng của công trình kiến trúc gỗ độc đáo có hệ cột đôi (hay cột kép) phát lộ cuối năm 2014 tại khu vực đền Thái Lăng tiếp tục được khai quật mở rộng và làm rõ mặt bằng. Kết quả khai quật cho thấy, đây là một công trình kiến trúc có mặt bằng hình chữ Công, gồm ba bộ phận cấu thành và có diện tích hơn 554m2. Kỹ thuật gia cố móng trụ cột kép (kép đôi và kép ba) cùng hệ thống bó nền, sân gạch và các loại vật liệu lợp mái, trang trí mái phản ánh tin cậy rằng, kiến trúc ở đây được xây dựng rất quy chuẩn.

Đặc biệt, tính chất vương quyền của công trình không những được nhận biết qua các vật liệu trang trí hình rồng mà ở đây còn tìm thấy viên ngói úp đầu bờ dải trang trí mặt sư tử, trên trán khắc chữ Vương (Vua). Tư liệu này góp phần khẳng định rõ tính chất và tầm quan trọng đặc biệt của công trình kiến trúc liên quan đến nơi ở và làm việc của nhà vua. Điều này cũng có nghĩa, lịch sử về hành cung Lỗ Giang thời Trần ở Hưng Hà (Thái Bình) tiếp tục được khẳng định.

Để có cơ sở làm rõ quy mô và diện mạo quần thể các công trình kiến trúc ở đây, UBND tỉnh Thái Bình đã có các văn bản chỉ đạo tiếp tục triển khai công tác khai quật, nghiên cứu khảo cổ học khu di tích hành cung Lỗ Giang giai đoạn ba trong hai năm 2016 và 2017. Mục tiêu chính là khai quật mở rộng khu vực đền Thái Lăng và Lăng Sa Trong, đồng thời khai quật thăm dò khu vực Lăng Sa Ngoài.

Kết quả cho thấy, tại khu vực đền Thái Lăng, cơ bản đã làm xuất lộ khá rõ mặt bằng kiến trúc thời Trần có hình chữ Công, có hệ móng trụ kép đỡ chân tảng kê cột được gia cố bằng sỏi kiên cố. Tại khu vực Lăng Sa Ngoài, tìm thấy dấu vết của một đoạn móng tường bao đầm bằng sỏi sét cùng nhiều hiện vật gạch ngói vỡ, đồ sành và gốm có niên đại thời Trần. Kỹ thuật xây dựng móng tường bao gia cố bằng sỏi rất kiên cố giống như kỹ thuật xây dựng tường bao thời Lý ở Khu di tích Hoàng thành Thăng Long.

Những phát hiện của khảo cổ học nêu trên không những đã tiếp tục khẳng định rõ về sự tồn tại của hành cung Lỗ Giang trong lịch sử nhà Trần tại vùng đất Long Hưng xưa - Hưng Hà ngày nay mà còn cho thấy quy mô rất rộng lớn của hành cung này trong lịch sử.

Với những phát hiện khảo cổ học vừa qua, cần có phương án bảo vệ cấp thiết các di tích đã xuất lộ, đồng thời tiếp tục khai quật khảo cổ học mang tính tổng thể và có quy mô rộng lớn hơn mới có thể làm rõ giá trị của khu di tích quan trọng này.

Bên cạnh đó, UBND tỉnh Thái Bình cần sớm có định hướng xây dựng đề án quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích hành cung Lỗ Giang thời Trần tại huyện Hưng Hà và đưa giá trị di sản văn hóa phục vụ công chúng vì mục tiêu phát triển văn hóa, kinh tế, xã hội của huyện Hưng Hà nói riêng, của tỉnh Thái Bình nói chung.