Nếu trước đây, trám là thứ quả quê ăn "cứu đói", thì những năm gần đây chúng trở thành đặc sản hấp dẫn được người dân thành phố mua về làm đủ món ngon.
Vào khoảng tháng 6 đến tháng 8 hàng năm là mùa thu hoạch trám. Thời điểm này, ở các chợ dân sinh tại Hà Nội hay trên chợ mạng có nhiều địa chỉ bày bán với giá từ 70.000 đồng đến 150.000 đồng/kg.
Trám có 2 loại gồm trám xanh và trám đen. Trám xanh khi chín ngả vàng, được trồng nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có Cao Bằng. Quả trám đen có vỏ màu tím, khi chín vẫn màu tím nhưng được bao phủ bên ngoài một lớp phấn trắng, có nhiều ở Phú Thọ, Bắc Giang và các tỉnh miền Trung. Theo kinh nghiệm dân gian, quả trám có rất nhiều công dụng có lợi cho sức khỏe, không chỉ cung cấp các loại khoáng chất, vitamin mà còn là một vị thuốc với những công dụng như: giảm ho, tiêu đờm, giảm viêm họng, khản tiếng, tốt cho hệ tiêu hóa…
Từ quả trám có thể chế biến thành các món trám kho, gỏi trám, xôi trám hoặc trám om, muối chua. Quả trám xanh còn có thể ăn sống, chấm với muối ớt. Hồi chưa có tủ lạnh, trám không bảo quản được lâu, người dân ở quê làm món trám muối ăn quanh năm. Bây giờ các chị em thường mua về để ngăn đá ăn dần.
"Quê tôi ở Phú Thọ là nơi trám có nhiều. Đến mùa, mỗi khi về quê tôi mua vài chục cân xuống thành phố. Giá mua ở chợ quê chỉ khoảng 60.000 đồng/kg, nhưng khi xuống thành phố giá đắt ngang thịt lợn", chị Phương (37 tuổi, ở Phú Thọ) chia sẻ.
Theo quan sát, quả trám có hình thoi, hạt nhọn hai đầu, ăn vừa bùi vừa ngon. Những người sành ăn sẽ phân biệt được trám nếp và trám tẻ, trám nếp ngọt, bùi, thịt mềm dẻo, còn trám tẻ thì giòn và cứng hơn. Thông thường trám nếp được ưa chuộng hơn.
Bán trám đen ở chợ Hà Đông, Hà Nội, anh Vinh cho biết đến mùa mỗi ngày anh bán cả tạ trám. "Người quen ở xã Hoàng Vân, Hiệp Hoà, Bắc Giang sẽ thu mua trám của bà con rồi gửi xe hằng ngày cho tôi. Vì có kinh nghiệm nên bác tôi biết chọn vườn trám nào ngon, bở. Khách mua lần 1 sẽ quay lại mua lần 2, lần 3. Nhiều người còn đặt vài yến gửi vào Nam để biếu".
Khoảng chục năm nay, khi quả trám được bán với giá cao, bà con ở nhiều khu vực đã mở rộng mô hình trồng, thu hoạch trám để tăng thêm thu nhập, thu về hàng chục triệu đồng/vụ nhờ bán quả trám.
Gia đình anh Bắc (ở Hiệp Hoà, Bắc Giang) sở hữu khoảng 20 cây trám đen trong nhà. Anh cho biết mỗi cây trám cổ thụ cho thu hoạch từ 1-2 tạ quả tươi/năm. Những cây từ 20-30 năm tuổi thì cho thu hoạch vài chục kg/cây.
Vườn trám đen của chị Thủy (cũng ở Hiệp Hoà, Bắc Giang) có 7 gốc trám cổ thụ và hơn 10 gốc trám từ 20-30 năm. Mỗi năm, vườn trám cho thu hoạch từ 1-2 tấn quả. Chị Thủy cho biết cây trám rất cao nên đến mùa chị phải thuê người hái quả bán, hoặc bán luôn cả cây cho thương lái, họ tự cho người đến hái quả, dọn dẹp dưới gốc sau khi hái xong.
Nghề hái trám cũng trở nên hot, mỗi ngày công có thể kiếm vài trăm nghìn đồng. Vì cây trám cao lại có tán rộng nên thợ hái trám phải treo lên cây, dùng sào rung cành cho trám rụng xuống. Phía dưới gốc trám phải được lót bạt để làm sao trám rụng xuống không bị giập mà vẫn còn nguyên phấn.