Cây mắm là loại cây gắn liền với rừng ngập mặn, bất cứ nơi đâu có rừng ngập mặn là ở đó có cây mắm, trái mắm... Chúng mọc lên từ những bãi bùn dày, có một sức sống mãnh liệt. Chúng khi còn non mọc thành bụi nhưng khi lớn thì mọc thành cây độc lập cao đến 25m, thân hình trụ và có đường kính hơn 1m.
Cây mắm có đặc điểm: rễ dày, hình dùi và mọc trên bùn; phần cành non được phủ bằng một lớp lông xám hoặc trắng, cành già và bóng, có nhiều lỗ; hoa thường có 4 cánh và kích thước khá lớn từ 8 – 10cm, đài nhỏ và 5 răng không đều, phủ lông ở phần gốc mặt ngoài, 4 cánh đều, tráng có ống ngắn, rễ dụng.
Quả mắm có nhiều kích thước khác nhau từ 1.5 – 3.5 cm và có nhiều hình dạng khác nhau như hình trái hạnh nhân, trái xoài, trái tim… Vỏ quả có màu xanh hoặc màu nâu kèm theo lớp lông vàng mịn. Mỗi trái sẽ một hạt, dẹp và có khả năng nẩy mầm trong nước.
Quả mắm có nhiều kích thước khác nhau từ 1.5 – 3.5 cm và có nhiều hình dạng khác nhau như hình trái hạnh nhân, trái xoài, trái tim…
"Với người dân ở ven rừng ngập mặn từ Bắc vào Nam, trái mắm không hề xa lạ, thậm chí rất đỗi quen thuộc. Mình nhớ ngày xưa cứ vào tháng 9-11, tức mùa của quả mắm là người dân lại đi thu hái và về chế biến thành nhiều món ngon.
Mình không thấy ai hái đem ra chợ cả vì có đầy, thích ăn thì tự hái về. Sau đó người ta bắt đầu dần lãng quên thứ quả dại này", chị Kiều Oanh (29 tuổi, Quảng Ninh) nói.
Vài năm gần đây, chị Oanh ngỡ ngàng khi chợ online rao bán thứ quả quê. Sau đó không ít bạn bè nhờ chị về quê mua giúp quả mắm để ăn xem hương vị ra sao. "Mình biết giờ mắm đã trở thành loại quả đặc sản, được nhiều người thành phố ưa chuộng. Song với mình đây vẫn là thứ quả dại chứa đựng bao ký ức tuổi thơ", người phụ nữ tâm sự.
Với người dân ở ven rừng ngập mặn từ Bắc vào Nam, trái mắm không hề xa lạ.
Quả mắm vốn có vị đắng, chát, nhưng nếu xử lý đúng cách thì chúng lại có vị ngọt, bùi. Theo đó khi quả già, người ta hái về rồi dùng dao bổ đôi, bỏ hạt, rửa sạch, cho vào nồi luộc chín 2-3 lần để quả nhả hết vị đắng, chát… Nhiều nơi còn luộc với hỗn hợp nước gạo, tro bếp sau đó để nguội, rồi ngâm từ 8-10h với nước sạch, sau đó đem xào hoặc có thể phơi khô để dự trữ.
Quả mắm có thể nấu canh nhưng xào với thịt hoặc các loài nhuyễn thể ở biển, như con thiếp, ngao, ngán hoặc điềm điệp... là ngon và hợp vị nhất. Hiện tại chúng được rao bán tại các chợ online, trang thương mại điện tử với giá 90.000 - 120.000 đồng/kg.
Quả mắm xào tôm mang hương vị đặc biệt.