Ở các vùng miền của Việt Nam có nhiều loại đặc sản tên vô cùng lạ, nhiều người chưa từng biết đến. Trong số đó phải kể tới con cá lúi ở Gia Lai.
Từ tháng 4 đến tháng 10 hàng năm, ở sông Ba (Gia Lai) xuất hiện con cá lúi. Loài cá này có kích thước bé nên trước đây nhiều người chê, không được ưa chuộng như các loại cá có kích thước lớn khác.
Theo tìm hiểu, cá lúi là một loài cá nước ngọt thuộc họ cá chép (Cyprinidae), mình dày và hơi tròn, lưng màu đen. Con lớn nhất cũng chỉ to bằng hai ngón tay, nhỏ thì bằng ngón tay cái, vảy đều sáng bóng và lưng có sọc đen.
Cá lúi là đặc sản nổi tiếng ở Gia Lai
Người dân địa phương cho biết cá lúi sinh sản nhanh, sống thành từng đàn. Để đánh bắt con cá này chỉ vài tấm lưới rồi đem thả giăng trong các gành đá dưới lòng suối, mỗi đêm cũng gỡ được vài kg, đêm nào cá “chạy” nhiều, số lượng cá có thể nhiều hơn.
Anh Ngọc (ở huyện An Khê, Gia Lai) cho hay: "Người dân quê tôi thường có câu nói "ăn cá lúi, lúi húi cả ngày", nên trước đây chúng bị chê, không mấy ai ăn, không ai mang ra mua bán. Loài cá này chỉ dành cho người nghèo, có thể nấu với rau răm, kho với gừng, kho nghệ, nấu canh rau mương, nấu chua lá giang, nướng chấm nước mắm...
Thực chất, cá lúi có kích thước bé nhưng thịt của chúng ngon ngọt. Mình nhớ mãi món cá lúi nướng. Sau khi bắt ở sông, mình và đám bạn thường nhóm lửa nướng ngay trên bờ, mùi thơm phức, chấm với muối ớt cắn ngang cả con ngon vô cùng, thịt chắc và ngọt".
Theo anh Ngọc, mấy năm gần đây, cá lúi bỗng lên đời thành đặc sản được nhiều người tìm mua về thưởng thức. Tuy nhiên, hiện cá lúi trong tự nhiên hiếm hơn, không phải lúc nào cũng mua được.
Cá lúi nướng cắn ngang cả xương lẫn thịt, vô cùng hấp dẫn
Tại chợ quê, cá lúi được bán theo mớ. Còn trên chợ mạng, những con cá lúi được làm sạch sẽ, đóng túi zip và bán với giá khoảng 90.000 đồng/kg.
Người Gia Lai cho biết món cá lúi om nghệ là tuyệt đỉnh nhất. Cá được ướp nghệ, thêm chút đường, một ít nước mắm, gừng được thái nhỏ và bột nghệ... rồi bỏ vào nồi đất lúp xúp nước dưới đáy, đặt lên bếp kho thật lâu cho đến khi thịt cá mềm ra. Nồi cá bốc hương thơm lừng, thoảng mùi cháy của niêu đất, ngai ngái mùi nghệ, ăn luôn cả thịt lẫn xương mới thấy được vị ngon đậm đà.
Theo kinh nghiệm của người lớn tuổi, cá lúi lúc trời mưa là ngon nhất, vì thịt dai, xương mềm. Hơn nữa, mùa mưa là mùa cá lúi mẹ từ trên nguồn xuôi theo con nước, để tìm nơi đẻ trứng nên con nào con nấy mập, bụng đầy trứng, béo ngậy.
Với món cá lúi nướng, người ta thường ăn kèm với các loại rau thơm, rau chuối thái nhỏ. Khi cá đã chín, lấy ra khỏi ghim rồi chấm với nước mắm tỏi ớt. Nếu ăn món cá nướng này bên bờ suối lại càng ngon hơn gấp bội lần, vừa được ăn cá tươi nguyên chất, vừa được nghe tiếng nước suối chảy.