Người phụ nữ 18 lần mang lễ trả lại nhà trai

Hỏi chuyện về tục cưới hỏi của người Sán Chỉ, ông Lý Văn Mạc, trưởng thôn Họ, xã Kiên Lao, huyện Lục Ngạn (Bắc Giang) chia sẻ: Trước khi tiến tới hôn nhân, người Sán Chỉ thực hiện trang trọng các nghi lễ như: Dạm ngõ, so mệnh, ăn hỏi, thách cưới, dẫn cưới và đón dâu. Trong đó, lễ ăn hỏi hay còn gọi là lễ đặt gánh là một nghi lễ độc đáo. Nghi lễ này thường được tổ chức vào mùa xuân hay vào dịp nông nhàn và được thực hiện sau những nghi thức dạm ngõ, so mệnh, thách cưới.

Được sự chỉ dẫn nhiệt tình của người dân bản địa, chúng tôi tìm về nhà cụ bà Hoàng Thị Pít ở Sa Lý (Lục Ngạn - Bắc Giang) để tìm hiểu thêm về tục cưới hỏi của người Sán Chỉ. Theo phong tục của người Sán Chỉ thì khi nhà trai đem quả cau, miếng trầu đến nhà gái cầu hôn, nếu không đồng ý thì người con gái có quyền đem lễ trả lại nhà trai. Chính người phụ nữ này đã phải 18 lần đem sính lễ đi trả lại.

Năm nay đã bước qua tuổi 80 nhưng cụ Pít vẫn rất khỏe mạnh và minh mẫn. Hỏi chuyện, cụ chỉ cười. “Lúc trước ở quê, mọi người lấy vợ lấy chồng đều do bố mẹ sắp đặt trước. Tôi cũng đã lấy một đời chồng, khi lên 13 tuổi, bố mẹ gả tôi cho một gia đình giàu có trong làng. Người chồng khi ấy mới 12 tuổi, kém tôi 1 tuổi”. Bà kể, hàng ngày hai vợ chồng đi chăn trâu, có khi không ai chịu ai lại đánh nhau khóc là chuyện bình thường. Ngỡ sang nhà giàu sẽ có cơm ăn và có cuộc sống sung sướng nhưng mới 13 tuổi, phận làm dâu, phải hộ mẹ chồng giã gạo, xay lúa... “Nói chung là việc gì cũng phải biết làm, làm chậm, làm hỏng thì bị mắng, chửi, thậm chí bị đánh đòn”, cụ Pít mở đầu câu chuyện.

“Ở nhà chồng được gần một năm thấy khổ quá, thế là tôi trốn về nhà bố mẹ đẻ. Nhà chồng có sang gặp bố mẹ tôi nói chuyện và xin đón về nhưng tôi nhất định không về nữa. Mặc cho hàng xóm dè bỉu, mặc cha mẹ hết lời thuyết phục nhưng tôi vẫn không đồng ý và xin ở lại với bố mẹ đẻ. Thời gian sau đó, nhà trai đến đòi tiền phạt, bố mẹ đành vay tiền mua một con trâu và hai con gà đi đền danh dự cho người ta. Khi ấy, con trâu là tài sản lớn lắm, chỉ nhà giàu mới có”, cụ Pít nhớ lại.

Sau khoảng lặng hồi tưởng, cụ kể thêm, từ lúc bỏ nhà chồng về, cụ bị mọi người xem như là đứa con bất hiếu vì không nghe lời bố mẹ. Khi ấy, ông cụ thân sinh ra cụ Pít tuyên bố: Mày phải ở vậy làm việc bao giờ đủ tiền trả nợ mới cho đi lấy chồng. Năm lên 22 tuổi, đang bị cho là ế thì gặp ông Lâm Khanh, một người địa phương. Hai người sớm nảy sinh tình cảm và yêu nhau, thế nhưng khi xin phép gia đình thì bố mẹ cụ Pít nhất định không đồng ý, thậm chí còn nói lớn: “Mày lấy nó thì không nhìn mặt tao nữa”.

Không lấy được người mình yêu, cụ Pít lăn lưng lo làm việc kiếm tiền trả nợ. Đến năm 26 tuổi, số tiền nợ sau lần “bỏ chồng” đã trả đủ nhưng lúc này cụ cũng không có ý định lấy chồng nữa. Cụ tự “cấm cửa” những chàng trai làng bén mảng đến. Sợ con ế nên bố mẹ cụ ra sức tìm kiếm chồng cho con gái. Biết gia đình nào còn có con trai tầm tuổi chưa lấy vợ là họ lại đánh tiếng trước.

Khi ấy 26 tuổi cụ Pít đẹp mặn mà. Dù bị coi là gái đã có một đời chồng nhưng cụ Pít vẫn được rất nhiều chàng trai để ý. “Tôi vẫn còn nhớ tháng 10 và tháng 11 Âm lịch năm 1958 trong vòng hai tháng có tới 18 người mang sính lễ đến hỏi nhưng tôi đều mang trả hết, với lý do trước đó đã lấy một đời chồng do bố mẹ sắp đặt nhưng không thành nên lần này muốn được tự chọn chồng. Nhưng bố mẹ tôi không nghe vẫn muốn tôi làm theo sự sắp đặt của ông bà. Họ đến hỏi là bố mẹ tôi tỏ vẻ vui mừng ra mặt, chưa gì đã gọi trước là ông, bà thông gia. Trong số 18 người đó thì người xa nhất là ở thị trấn Chũ (Lục Ngạn - Bắc Giang), ngày đó mang sính lễ đi trả tôi phải đi bộ mất cả ngày trời mới tới nơi nên còn nhớ rất rõ. Còn một người tên Trần, ít hơn 7 tuổi, khi đem lễ đến nhà thì anh này khóc ngay trước mặt tôi, lúc ra về anh ta kéo tôi lại và nói muốn lấy tôi làm vợ nhưng tôi không chịu” – Cụ Pít kể.

Ai đến hỏi cụ Pít cũng đem lễ trả lại, biết không thể ép buộc được nên cuối cùng bố mẹ cũng đành chiều ý con gái. Suốt 4 năm trời, sau lần bị gia đình nhà gái từ chối cau trầu, dù ít có cơ hội gặp nhau, tâm tình nhưng giữa cụ Pít và cụ ông Lâm Khanh vẫn mang tình cảm sâu đậm. Bản thân cụ ông Lâm Khanh cũng không có ý định lấy vợ mà chỉ chờ một ngày có cơ hội đón cụ Pít về “nâng khăn sửa túi”. Thương con gái, cảm động trước tâm chân tình của chàng trai Khanh, bố mẹ cụ Pít đồng ý cho cụ lấy cụ ông Lâm Khanh làm chồng.

Bà con lối xóm nghe tin cụ Pít lấy chồng nên đến chung vui rất đông. Mẹ cụ Pít chỉ cười và gật đầu khi thấy tân rể mang cau trầu đến lần nữa. Đây là lần thứ 20 có người đến xin lấy con gái làm vợ (đây là lần thứ 2 cụ ông Khanh đến cầu hôn và 18 lần trước các chàng trai đến mà cụ Pít từ chối). Còn người dân Sán Chỉ ở bản Trạm tập trung rất đông về nhà cụ Pít để uống rượu, ăn thịt mừng hạnh phúc. Trước họ hàng hai bên và bà con lối xóm, cụ ông Lâm Khanh, cụ Pít cùng nhau uống hết 1 cang rượu cần, nghi lễ trở thành vợ chồng của họ đã hoàn thành. Trước hạnh phúc ngỡ như sẽ không bao giờ có này của mình, cụ Pít vui mừng, nghẹn lời trong nước mắt. Còn cụ ông trong tâm trạng lâng lâng hạnh phúc và vui mừng. Họ sống hạnh phúc với nhau và sinh hạ đến 10 người con. Năm 2009, cụ ông Lâm Khanh qua đời sau trận ốm, vì tuổi cao sức yếu. Cụ Pít vẫn làm nương rẫy và vui vầy cùng con cháu…