Người Tày ở huyện Lộc Bình (Lạng Sơn) bao đời nay vẫn sống trong các ngôi nhà tường trình bằng đất, được lợp ngói âm dương rêu phong bao phủ và vẫn giữ được những phong tục tập quán riêng của mình. Nhặt đá cầu may sáng mùng một Tết là một trong những phong tục như thế. Không ai biết tục nhặt đá sáng mùng một Tết có từ bao giờ, người dân nơi đây chỉ biết đó là tục lệ từ thời ông bà tổ tiên truyền lại và đến nay nó vẫn được duy trì.
 |
| Tục nhặt đá cầu may sáng mùng một Tết của người Tày. |
Năm nào cũng vậy, đúng sáng sớm mùng một Tết khi trời còn chưa tỏ mặt người, các gia đình người dân tộc Tày nơi đây lại ra bờ suối nhặt những hòn đá cuội về đặt trước cửa chuồng vật nuôi trong nhà với mong muốn sang năm mới các con vật của mình sẽ được khỏe mạnh, sinh sôi nhiều hơn năm cũ.
Thường thì các gia đình đã phân công thành viên đi nhặt đá từ tối hôm trước. Người lãnh nhiệm vụ chính là những người đàn ông, con trai khỏe mạnh trong nhà. Họ lẳng lặng cầm theo cái túi cùng với ba nén hương thắp sẵn từ nhà, đi thẳng đến cạnh bờ suối mà tối qua đã ướm trước.
 |
| Người con trai trong nhà được cắt cử nhiệm vụ đi nhặt đá đầu năm mới. |
Khi đến bờ suối, họ tìm chỗ nào chưa có người khác nhặt đá trước đó thì mới cắm hương xuống và bắt đầu cầu khẩn những câu tốt lành, xin với thần linh nhặt về những hòn đá cuội tượng trưng cho các con vật nuôi trong nhà. Họ cũng xin thần linh phù hộ để sang năm mới những con vật nuôi của gia đình mình được khỏe mạnh và sinh sôi nhiều hơn.
Làm lễ trước thần linh xong, họ bắt đầu nhặt thật nhiều những hòn đá cuội có hình thù sao cho giống với những con vật nuôi trong nhà nhất như con trâu, con lợn, con gà… Họ quan niệm rằng, nhặt những hòn đá càng gần chỗ mà mình đã thắp hương thì lời cầu xin của mình càng linh nghiệm. Vì thế, họ chỉ nhặt đá ở quanh chỗ mình đã thắp hương mà không lấn sang phần của người khác.
Sau khi nhặt những "con vật" bằng đá cho vào túi và cảm thấy đủ, họ đi một mạch thẳng về nhà. Nếu trên đường về nhìn thấy người khác họ sẽ tránh sang đường vòng bởi họ cho rằng nếu chào hỏi hay trả lời thì sẽ bị mất thiêng. Về đến nhà, họ sẽ đi lần lượt từng chuồng con vật nuôi và đặt nhẹ nhàng những hòn đá đó xuống cửa chuồng một cách ngăn nắp.
 |
| Những viên cuội hình con vật nhặt về được xếp ngăn nắp trước cửa chuồng vật nuôi. |
Ông Hoàng Văn Hinh, 72 tuổi, ở thôn Bản Khoai, xã Yên Khoái, huyện Lộc Bình (Lạng Sơn) cho biết: "Tục đi nhặt đá tượng trưng cho các con vật nuôi có từ xa xưa, khi tôi lớn lên đã thấy bố tôi làm vậy mỗi dịp năm mới. Đến lượt tôi cũng đi nhặt đá và giờ tôi truyền lại phong tục đẹp này cho con cái và các cháu mình. Tôi cũng nhắc nhở chúng phải giữ gìn những phong tục, tập quán tốt đẹp mà cha ông để lại".
Đối với người Tày, tục nhặt đá sáng mùng một Tết về đặt trước cửa chuồng vật nuôi là một tục lệ đẹp cầu may mắn đầu năm mới, cũng giống như các tục hái lộc, kiêng quét nhà, xông đất… của các dân tộc khác. Bởi vậy chắc chắn tục lệ này sẽ còn được người Tày lưu giữ tới các đời sau.