Tại vùng nông thôn xa xôi của bang Meghalaya, Ấn Độ, các ngôi làng bản địa không có những cây cầu hiện đại để nối liền và đi qua sông hay hẻm núi. Tuy nhiên, điều này không ngăn cản họ vượt qua các dòng chảy mạnh mẽ của tự nhiên.
Thay vì phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật hiện đại, họ tận dụng trí tuệ cổ xưa và mối quan hệ bền chặt với thiên nhiên để tạo ra những chiếc cầu sống từ rễ cây. Đây là một trong những sáng kiến nổi bật nhất của các bộ lạc Khasi và Jaintia – những người đã phát triển phương pháp xây dựng cầu từ rễ sống của cây Ficus elastica, thường được gọi là cây đa.
Các cộng đồng bản địa ở Meghalaya (Ấn Độ) sử dụng rễ của cây sống để xây dựng cầu.
Ficus Elastica – "Vật liệu" độc đáo cho cầu sống
Ficus elastica (đa búp đỏ), một loại cây sinh trưởng trong các khu rừng nhiệt đới và đồi núi của Meghalaya, có khả năng phát triển những rễ trên không, hấp thụ dinh dưỡng từ không khí và nước mưa. Điều này cho phép cây phát triển mạnh mẽ mà không cần dựa vào đất màu mỡ hay sự hỗ trợ từ các cây chủ khác. Cây đa này có thể mọc trên đá hoặc vách đá, tạo điều kiện lý tưởng để người dân địa phương sử dụng rễ của nó làm cầu.
Ban đầu, những cây Ficus elastica thường được trồng ở bờ sông hoặc bên bờ hẻm núi. Sau khoảng 10 đến 15 năm, cây bắt đầu phát triển những rễ trên không dài và mềm mại. Những rễ này được hướng dẫn phát triển theo chiều ngang bằng cách sử dụng khung tre hoặc gỗ chết. Theo thời gian, các rễ sẽ vươn sang bờ đối diện, nơi chúng sẽ được cắm sâu vào đất để hình thành một cấu trúc cầu bền vững.
Quá trình xây dựng kéo dài hàng thập kỷ
Việc xây dựng một cây cầu rễ sống là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và công sức của nhiều thế hệ người dân. Thông thường, cây cầu cần từ vài thập kỷ đến hàng thế kỷ để hoàn thiện. Trong thời gian này, người dân địa phương sẽ liên tục "dệt" và "đan" những rễ cây lại với nhau, tạo thành một cấu trúc bền chắc hơn. Khi các rễ tiếp tục phát triển, chúng trở nên ngày càng mạnh mẽ hơn, nhờ vào sự phát triển thứ cấp của cây.
Điểm đặc biệt của cầu rễ sống là khả năng tự tăng cường sức mạnh theo thời gian. Sự phản ứng của rễ cây với tải trọng cơ học khiến chúng ngày càng bền chắc hơn. Một hiện tượng tự nhiên gọi là "inosculation" – sự hợp nhất của các rễ liền kề – cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định cầu. Nhờ vào điều này, cầu có thể chịu được tải trọng lớn, cho phép 50 người hoặc hơn đi qua cùng lúc, so với chỉ 15-20 người trong giai đoạn đầu.
Theo thời gian, các nhà xây dựng cầu có thể thêm lan can tay, hoặc thậm chí là sàn thứ hai.
Bảo trì cầu và di sản văn hóa
Dù cầu rễ sống có độ bền vượt trội, nhưng chúng vẫn cần được bảo trì liên tục để đảm bảo an toàn. Người dân thường cắt tỉa rễ cây, loại bỏ rêu mọc trên bề mặt và dệt thêm các rễ mới để củng cố cầu. Đặc biệt, họ cũng nhồi lá rụng vào các khe hở giữa các rễ để tạo mùn nuôi dưỡng cầu. Sự kiên trì và tâm huyết của người dân bản địa đã giúp giữ cho những chiếc cầu này tồn tại qua nhiều thế hệ.
Các cây cầu rễ sống ở Meghalaya không chỉ là một phương tiện di chuyển mà còn là biểu tượng của sự bền vững và mối liên kết chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên. Một cuộc khảo sát gần đây đã phát hiện ra rằng có ít nhất 76 cây cầu rễ sống tại khu vực này, một số đã tồn tại hàng trăm năm. Chiều dài của các cây cầu dao động từ 2 đến 52,7 mét, tuy nhiên phần lớn là dưới 20 mét.
Người dân địa phương đặt đá hoặc vật liệu khác trên con đường để làm cho nó ổn định hơn.
Một giải pháp bền vững cho kết nối nông thôn
Với địa hình phức tạp và thời tiết khắc nghiệt của Meghalaya, những cây cầu bê tông hiện đại dễ dàng bị phá hủy do lũ lụt, động đất hoặc lở đất. Ngược lại, cầu rễ sống có khả năng chống chịu trước những điều kiện tự nhiên khắc nghiệt này. Chúng không chỉ ngày càng vững chắc theo thời gian mà còn thể hiện sự hài hòa giữa con người và môi trường.
Cầu rễ sống của người Khasi và Jaintia là minh chứng cho khả năng tái tạo của thiên nhiên và trí tuệ truyền thống. Để xây dựng những cây cầu này, không cần đến kỹ thuật tiên tiến hay máy móc phức tạp, chỉ cần có sự kiên nhẫn và thấu hiểu về thiên nhiên. Đây không chỉ là một giải pháp kết nối các làng mạc mà còn là một biểu tượng về thiết kế bền vững, có thể tồn tại qua nhiều thế hệ nếu được bảo trì đúng cách.
Những cây cầu rễ sống ở Meghalaya là ví dụ điển hình về cách con người có thể sống hài hòa với thiên nhiên và phát triển những giải pháp bền vững để giải quyết các thách thức về kết nối nông thôn. Thay vì phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng hiện đại, người dân nơi đây đã chọn một con đường khác – một con đường mà sự sáng tạo và trí tuệ cổ xưa kết hợp với sức mạnh của thiên nhiên, mang lại lợi ích cho cả con người và môi trường.
Những cây cầu này không chỉ đơn thuần là phương tiện giao thông, mà còn là một di sản văn hóa quý giá, tồn tại và phát triển qua nhiều thế hệ. Với sự bảo vệ và duy trì, chúng sẽ tiếp tục đứng vững, trở thành biểu tượng của sự bền vững và trí tuệ cộng đồng.