Ngày 01/12/2025, GS.TS Chu Tuấn Nhạ, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ qua đời tại Hà Nội, hưởng thọ 87 tuổi. Sự ra đi của ông để lại niềm tiếc thương sâu sắc trong lòng cộng đồng KH&CN. Không chỉ là một nhà khoa học từng được đào tạo bài bản ở nước ngoài và một lãnh đạo tận tâm, ông còn là người có công lớn trong việc xây dựng thể chế, chiến lược và cơ chế quản lý KH&CN mà Việt Nam đang thừa hưởng.

Dấu ấn lập pháp, đặt nền móng cho KH&CN hiện đại

Dấu ấn nổi bật nhất của GS.TS Chu Tuấn Nhạ là vai trò chủ trì xây dựng và trình Quốc hội thông qua Luật Khoa học và Công nghệ năm 2000, văn bản pháp lý đầu tiên tạo khung khổ toàn diện, hiện đại cho hoạt động KH&CN của Việt Nam.

Luật đã mở ra cơ chế mới cho thị trường KH&CN, trao quyền tự chủ cho các tổ chức nghiên cứu, thúc đẩy gắn kết giữa nghiên cứu với sản xuất và đời sống. Từ nền móng này, hàng loạt đạo luật quan trọng như Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Chuyển giao công nghệ và Luật Công nghệ cao sau đó được hình thành, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng hội nhập quốc tế.

Song hành với công tác lập pháp, GS.TS Chu Tuấn Nhạ cũng là người thúc đẩy triển khai Nghị quyết Trung ương 2 về KH&CN và chỉ đạo xây dựng Chiến lược phát triển KH&CN Việt Nam đến năm 2020. Chiến lược xác định các lĩnh vực ưu tiên quốc gia, từ công nghệ sinh học, cơ khí – tự động hóa, vật liệu, năng lượng đến môi trường và công nghệ thông tin.

Cuối năm 1998, Bộ KH,CN&MT hoàn thành nghiệm thu các chiến lược ngành và bản Dự thảo Chiến lược KH&CN đến 2020. Những nội dung then chốt của đề án chiến lược đến 2010 cùng chuyên đề “Tầm nhìn Việt Nam đến năm 2020” được đưa vào văn kiện Đại hội Đảng IX, và tiếp tục được hoàn thiện theo kết luận Hội nghị Trung ương 6 (khóa IX).

Không chỉ hoạch định, ông còn chỉ đạo triển khai các chương trình KH&CN trọng điểm cấp Nhà nước giai đoạn 1996–2000 và 2001–2005, nhằm đưa khoa học từ lý thuyết vào thực tiễn, làm cầu nối giữa nghiên cứu và sản xuất.

Kiện toàn hệ thống quản lý, lấy con người làm trọng tâm

GS.TS Chu Tuấn Nhạ mang trong mình nỗi trăn trở sâu sắc về đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ của đất nước. Ông nhiều lần nhấn mạnh rằng trí thức khoa học không chỉ được xác định bằng bằng cấp, mà phải là những người dám dấn thân, dám chịu trách nhiệm, có khả năng hiến kế cho sự phát triển quốc gia và sẵn sàng đổi mới để KH&CN thực sự trở thành động lực tăng trưởng.

Theo ông, nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là đội ngũ nhà khoa học là tài sản quý giá nhất của đất nước, và chỉ khi họ được tạo điều kiện phát huy đầy đủ năng lực, KH&CN mới có thể đóng góp đúng tầm cho tương lai Việt Nam.

Từ tinh thần ấy, GS.TS Chu Tuấn Nhạ đã chỉ đạo kiện toàn tổ chức và chú trọng phát triển đội ngũ cán bộ. Các Sở Khoa học, Công nghệ và Môi trường ở địa phương được củng cố; hệ thống Hội đồng KH&CN từ Trung ương đến cơ sở được khôi phục; nhiều lớp bồi dưỡng nghiệp vụ dành cho cán bộ quản lý được mở rộng, góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước về KH&CN trong bối cảnh hội nhập.

Ông cũng tham gia thành lập Hội đồng Chính sách KH&CN Quốc gia, cơ quan tư vấn chiến lược cho Thủ tướng, thể hiện tầm nhìn dài hạn trong việc xây dựng thể chế KH&CN của Việt Nam.

Tăng cường năng lực tiêu chuẩn – chất lượng, môi trường và sở hữu trí tuệ

Trong thời gian giữ cương vị lãnh đạo ngành, GS.TS Chu Tuấn Nhạ đã dành nhiều tâm sức để nâng cao năng lực quốc gia ở ba lĩnh vực then chốt: tiêu chuẩn – đo lường – chất lượng, bảo vệ môi trường và sở hữu trí tuệ. Đây là những trụ cột quan trọng giúp Việt Nam chuẩn bị cho quá trình hội nhập sâu rộng với thế giới, đặc biệt trong giai đoạn trước thềm gia nhập WTO.

Ở lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng, ông góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý nhằm bảo đảm chất lượng hàng hóa, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tăng cường sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Nhiều tiêu chuẩn quốc gia được hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế như ISO, IEC, Codex; hệ thống kiểm định – thử nghiệm được mở rộng; các đợt thanh tra quy mô lớn được triển khai, đặt nền móng cho một hệ thống chất lượng hiện đại theo chuẩn quốc tế.

Trong lĩnh vực môi trường, GS.TS Chu Tuấn Nhạ chỉ đạo xây dựng Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010, Kế hoạch hành động môi trường 2001–2005 và Chiến lược kiểm soát ô nhiễm quốc gia. Dưới sự dẫn dắt của ông, mạng lưới quan trắc môi trường được hình thành và phát triển, hàng trăm báo cáo đánh giá tác động môi trường của các dự án lớn được thẩm định, góp phần kiểm soát rủi ro và nâng cao trách nhiệm môi trường của doanh nghiệp và địa phương.

Ông cũng đặc biệt dành tâm huyết cho các chương trình khắc phục hậu quả chiến tranh hóa học, nhất là lĩnh vực nghiên cứu dioxin – một nhiệm vụ khó và nhạy cảm. Chính trong nhiệm kỳ của ông, Việt Nam mở rộng hợp tác với Mỹ và Nga về dioxin, tạo tiền đề cho những dự án xử lý môi trường sau này mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Ở lĩnh vực sở hữu công nghiệp, nhiệm kỳ của GS.TS Chu Tuấn Nhạ đánh dấu bước chuyển mạnh về thể chế và hạ tầng. Các văn bản quan trọng như Bộ luật Dân sự (phần quyền sở hữu công nghiệp), Nghị định 63/CP, Nghị định 12/1999/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn được ban hành, góp phần hoàn thiện khung pháp lý trong bối cảnh Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế.

Mở rộng hợp tác quốc tế, đưa KH&CN Việt Nam ra thế giới

Dưới thời ông, hợp tác quốc tế về KH&CN và môi trường đạt bước tiến đáng kể. Ông thúc đẩy Việt Nam ký nhiều hiệp định song phương với các nước và mở rộng quan hệ trong khu vực như với Nga, Ba Lan, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Thụy Điển, Hà Lan, Úc… Cùng với đó, tham gia sâu hơn vào các cơ chế hợp tác trong ASEAN.

Đặc biệt, Tuần lễ KH&CN ASEAN 1998 tại Hà Nội, quy tụ hơn 500 đại biểu quốc tế, trở thành dấu ấn nổi bật, khẳng định vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam trong hợp tác KH&CN khu vực.

Bên cạnh đó, các chương trình hỗ trợ kỹ thuật quốc tế như ESCAP, FAO, UNDP, JICA hay SIDA đã góp phần đáng kể vào việc tăng cường năng lực nghiên cứu và quản lý KH&CN của Việt Nam trong giai đoạn đổi mới và hội nhập sâu rộng.

Trong thời gian công tác, GS.TS Chu Tuấn Nhạ đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng như Chủ tịch Hội đồng Chính sách Khoa học và Công nghệ quốc gia, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật nhà nước, Ủy viên Hội đồng Quốc gia Giáo dục, Phó chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Phó chủ tịch Hội đồng Học hàm Nhà nước, Phó chủ tịch Hội đồng Đánh giá Trữ lượng Khoáng sản, Chủ tịch Hội Việt - Mỹ, Chủ tịch Hội hữu nghị Việt Nam - Ba Lan.