Sau nhiều ngày chất lượng không khí ở mức kém, thậm chí có thời điểm chạm ngưỡng nguy hại cho sức khỏe, không khí tại Hà Nội đã ghi nhận sự cải thiện rõ rệt trong sáng 14/12. Các số liệu quan trắc trong nước và quốc tế cho thấy bầu không khí Thủ đô đã giảm ô nhiễm nhanh chóng, mang lại cảm giác dễ chịu hơn so với những ngày trước đó.

Băn khoăn Hà Nội “xanh” sau nhiều ngày ô nhiễm

Theo hệ thống theo dõi chất lượng không khí IQAir, vào lúc 8h sáng 14/12, chỉ số chất lượng không khí (AQI) của Hà Nội đã giảm về mức trung bình và tốt. Cùng thời điểm, Hà Nội xếp thứ 58 trong danh sách các thành phố có chất lượng không khí sạch nhất thế giới, một vị trí được đánh giá khá tích cực nếu so với giai đoạn ô nhiễm nghiêm trọng kéo dài trước đó.

Dữ liệu từ Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc cũng cho thấy xu hướng cải thiện rõ rệt. Tối 13/12, toàn bộ các trạm đo chất lượng không khí trên địa bàn Hà Nội đều ghi nhận AQI ở mức tốt. Cụ thể, các trạm tại Đại học Bách khoa Hà Nội, cổng Parabol đường Giải Phóng và Công viên Nhân Chính (khu vực Khuất Duy Tiến) đều có chỉ số AQI dưới 50 – ngưỡng được đánh giá an toàn đối với sức khỏe cộng đồng.

Đến 8h sáng 14/12, trạm đo tại Đại học Bách khoa ghi nhận AQI ở mức 27, trong khi trạm Công viên Nhân Chính là 18. Theo IQAir, trạm Thanh Xuân cùng thời điểm có AQI 47, tương ứng mức tốt. Khoảng 10h sáng, chỉ số chung của Hà Nội tăng nhẹ lên khoảng 60, tương đương mức “vừa phải”. Một số khu vực khác như Hoàn Kiếm, Phú Thượng, Tây Hồ, Hai Bà Trưng cũng ghi nhận AQI ở mức trung bình.

Trước đó, trong đêm 12/12, Hà Nội từng trải qua đợt ô nhiễm nghiêm trọng nhất kể từ đầu năm, với nhiều trạm quan trắc ghi nhận AQI ở mức rất xấu, thậm chí tiệm cận ngưỡng nguy hại. Có thời điểm, Hà Nội đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm không khí nặng nhất thế giới theo xếp hạng của IQAir.

Khi chỉ số chất lượng không khí về ngưỡng an toàn, nhiều người đặt câu hỏi nghi ngờ cho rằng, vì sao các nguyên nhân ô nhiễm theo chuyên gia chỉ ra vẫn còn nguyên đó, mà Hà Nội lại đỡ ô nhiễm chỉ sau cơn mưa và có gió? Vậy có phải nguyên nhân chính gây ô nhiễm là “ông trời”?

Nói ô nhiễm không khí chủ yếu do "ông trời" là phản khoa học

Trao đổi với Tri thức và Cuộc sống, TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cho hay, việc chất lượng không khí Hà Nội cải thiện rõ rệt trong ngày 14/12 là kết quả trực tiếp của các yếu tố thời tiết như mưa và gió, nhưng điều đó hoàn toàn không đồng nghĩa với việc ô nhiễm không khí chủ yếu “do ông trời” quyết định.

“Nhận định cho rằng “trời mưa, có gió nên không khí sạch, chứng tỏ ô nhiễm là do ông trời chứ không phải do phát thải của con người” là cách hiểu phiến diện, thậm chí sai bản chất khoa học. Nếu nói rằng, mưa và gió có tác dụng làm giảm ô nhiễm là đúng. Nhưng suy diễn từ đó để phủ nhận vai trò của nguồn phát thải thì là sai”, ông Tùng nhấn mạnh.

TS Hoàng Dương Tùng lý giải, các nguồn gây ô nhiễm tại Hà Nội như giao thông, hoạt động xây dựng, sản xuất công nghiệp, sinh hoạt dân sinh… trong những ngày qua về cơ bản không có sự thay đổi đột biến. Lượng phát thải vẫn tồn tại và diễn ra liên tục. Sự khác biệt nằm ở điều kiện thời tiết. Khi không có gió, không mưa, các chất ô nhiễm, đặc biệt là bụi mịn bị giữ lại ở tầng không khí thấp, tích tụ dần và khiến chỉ số ô nhiễm tăng cao. Ngược lại, khi xuất hiện mưa và gió, các chất này được “rửa trôi” hoặc khuếch tán đi nơi khác, làm nồng độ ô nhiễm tại chỗ giảm xuống.

“Cũng giống như trong một căn phòng kín có mùi. Khi mở cửa, gió thổi mạnh thì mùi sẽ bay đi. Nhưng không thể vì thế mà nói mùi không phải do con người tạo ra. Nếu đóng cửa lại và tiếp tục sinh hoạt như cũ, mùi sẽ quay trở lại, thậm chí nặng hơn”, ông Tùng lấy ví dụ.

Lý giải sâu hơn vai trò của gió mùa Đông Bắc, ông Tùng cho biết, khi gió đủ mạnh, các chất ô nhiễm sẽ được phát tán theo cả phương ngang và phương thẳng đứng, làm giảm nồng độ tại khu vực Hà Nội. Những ngày vừa qua, vận tốc gió khoảng 4–5 m/giây là đủ để khuếch tán bụi mịn đi nơi khác.

Từ các phân tích trên, chuyên gia khẳng định, việc không khí cải thiện nhờ thời tiết chỉ mang tính tạm thời.

“Nguồn phát thải vẫn còn đó. Nếu không có các biện pháp kiểm soát và giảm phát thải, ô nhiễm sẽ quay trở lại khi thời tiết bất lợi. Vì vậy, các giải pháp và chính sách giảm ô nhiễm không khí vẫn hoàn toàn cần thiết và mang tính cấp bách”, TS Tùng nhấn mạnh.

PGS.TS. Hoàng Anh Lê, Trưởng Bộ môn Quản lý Môi trường, Khoa Môi trường, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho hay, chất lượng không khí phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có điều kiện thời tiết chỉ là một trong số những yếu tố ảnh hưởng.

Trong số các hành động quyết liệt và khẩn trương cần thực hiện, Hà Nội cần đẩy mạnh giám sát, thanh tra và kiểm tra các nguồn phát thải. Hiện có bốn nhóm chính đang góp phần gây ô nhiễm gồm giao thông; hoạt động công nghiệp và làng nghề; tình trạng đốt mở như đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp, rác, cành lá; cùng với hoạt động xây dựng gây phát tán nhiều bụi. Ngoài các nguồn tại chỗ, Hà Nội còn chịu tác động từ ô nhiễm lan truyền từ những địa phương khác, cho nên, cần tăng cường quản lý liên ngành, liên tỉnh và liên vùng.