Trong lễ rước dâu sáng 7/12 tại TP HCM, Tiên Nguyễn và chồng - Justin Cohen diện áo dài sắc nude, họa tiết hoa sen thêu tay ở phần ngực. Chiếc áo dài của cô dâu được làm từ chất liệu tơ sen đã nhận về rất nhiều lời khen ngợi. Vải áo được làm từ nghệ nhân Hà Nội Phan Thị Thuận, người đầu tiên dệt thành công lụa từ tơ sen và tiên phong "huấn luyện" tằm tự dệt chăn tơ tại Việt Nam.

Nghệ nhân Phan Thị Thuận hiện là Giám đốc Công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức, xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, Hà Nội.

Chất liệu tinh túy của trời đất

Trò chuyện với Tri thức và Cuộc sống, nghệ nhân Phan Thị Thuận cho hay, mẹ cô dâu, bà Thủy Tiên biết đến tơ sen sau khi hoa hậu Huỳnh Thị Thanh Thủy trình diễn bộ trang phục dân tộc Lụa Nàng Sen, làm từ chính loại tơ sen này, tại Miss International 2024 ở Nhật Bản.

Ấn tượng với chất liệu độc đáo, sợi tơ được rút từ thân cây sen bà Thủy Tiên bày tỏ mong muốn con gái trong ngày cưới được khoác lên mình “chất liệu tinh túy của trời đất”. Gia đình gia đình quyết định đặt mua vải để may trang phục cho các con trong ngày lễ trọng đại của cuộc đời.

Cả cô dâu và chú rể đã tới tận nhà nghệ nhân Phan Thị Thuận để xem vải, khi mặc thử chiếc áo từng được hoa hậu Thanh Thủy sử dụng, cô dâu đã rất hài lòng, vì quá đẹp. Gửi ảnh về cho gia đình, cả nhà cũng rất ưng ý. Vải được đặt gồm để may một chiếc áo dài cho cô dâu và chiếc mấn đội đầu.

Bật mí về chi phí, nghệ nhân Phan Thị Thuận cho biết vải tơ sen có giá 25 triệu đồng mỗi mét (khổ 80). Gia đình cô dâu Tiên Nguyễn đã chi hơn 300 triệu đồng tiền vải, trong đó khoảng 150 triệu đồng dành riêng cho áo dài, phần còn lại dùng để làm mũ mấn.

Với mặt bằng vải chung, giá này khá đắt đỏ. Tuy nhiên, nghệ nhân Phan Thị Thuận khẳng định, giá trị của lụa tơ sen không thể nhìn bằng tiêu chí “đắt hay rẻ”, mà phải xem đây là một loại tơ đặc biệt.

“Tơ sen được thanh lọc từ đất, từ vị trí sen mọc, sợi tơ đi dọc thân sen như mạch máu nuôi cơ thể. Rút tơ khỏi từng cuống sen là quá trình kết nối đất trời. Muốn có sợi tơ đẹp phải nghiên cứu, phải yêu nghề và giữ được hồn cốt quê hương, cái hương thơm thanh nhã, cao quý, gần với tinh thần Phật pháp. Nếu chỉ làm vì tiền thì không thể thổi hồn vào sản phẩm”, nghệ nhân Phan Thị Thuận chia sẻ.

Hành trình từ cuống sen quê đến quà tặng sang quý

Nghệ nhân Phan Thị Thuận cho biết việc làm ra lụa tơ sen luôn là quá trình đòi hỏi nhiều công sức và sự kiên nhẫn. Để có được sợi tơ đạt chuẩn, người thợ phải bắt đầu từ khâu lựa chọn cuống sen già, dẻo, vì đây là nguyên liệu cho chất lượng sợi tốt nhất. Các cuống sen sau khi được cắt thành từng đoạn sẽ được rạch dọc để rút lớp sợi mảnh bên trong, thao tác đòi hỏi sự khéo léo, bởi chỉ một chút bất cẩn là sợi có thể bị đứt hoặc bị lệch, không đạt độ đều.

Theo nghệ nhân, một thợ có tay nghề vững mỗi ngày chỉ có thể xử lý 200–250 cuống sen, tương đương lượng tơ đủ dệt một đoạn nhỏ. Sau khi thu được sợi, các công đoạn tiếp theo như kéo tơ, xe sợi và dệt đều được thực hiện hoàn toàn thủ công nhằm giữ nguyên độ tự nhiên, mềm mịn của chất liệu.

Để hoàn thành một chiếc khăn tơ sen dài 1,7 mét, nghệ nhân cần tới 4.800 cuống sen và mất hơn một tháng làm việc liên tục. Riêng phần thêu họa tiết cũng chiếm khoảng 7 ngày. Thành phẩm tơ sen nổi bật bởi sự nhẹ nhàng, mềm mại nhưng bền chắc, giữ được hương sen dịu, cùng gam màu tự nhiên, tạo nên giá trị đặc biệt và nét sang trọng riêng của loại lụa này.

“Mỗi mùa hè làm tơ sen, tôi gầy đi mất mấy kg. Năm nay, tôi có 100 nhân công, chỉ làm riêng lụa tơ sen”, nghệ nhân Phan Thị Thuận cho hay.

Những ngày đầu bắt tay vào làm tơ sen, bà phải đối mặt với vô số khó khăn: từ việc tìm đủ nguyên liệu, hoàn thiện từng kỹ thuật nhỏ đến bài toán đầu ra cho sản phẩm. Một yêu cầu rất cao đối với lụa tơ sen, đó là cây sen phải nuôi hoàn toàn hữu cơ mới cho được sợi tơ có chất lượng tốt nhất, giữ được hương thơm. Đã có lúc bà tưởng như không thể tiếp tục vì quá mệt mỏi. Nhưng chính tình yêu với nghề và khát khao giữ gìn những giá trị truyền thống đã giúp tôi đi tiếp.

Sản phẩm lụa tơ sen do nghệ nhân Phan Thị Thuận tạo ra nhanh chóng được giới chuyên môn trong và ngoài nước đánh giá cao. Từ khăn quàng cổ đến áo choàng làm từ tơ sen, mỗi món đều vượt ra khỏi phạm vi thời trang để trở thành sản phẩm mang giá trị văn hóa đặc biệt. Theo bà Thuận, lụa tơ sen là sự kết tinh giữa thiên nhiên và trí tuệ con người, thể hiện mối hòa quyện tinh tế giữa con người với môi trường.

Hiện lụa tơ sen của bà đã được xuất khẩu sang nhiều quốc gia như Nhật Bản, Pháp, Mỹ, nơi người tiêu dùng sẵn sàng chi trả hàng nghìn USD cho một sản phẩm độc bản. Đặc biệt, năm 2019, lụa tơ sen của bà Thuận được chọn làm quà tặng cho các lãnh đạo tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G20, góp phần quảng bá rộng rãi hình ảnh văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

Nghệ nhân Phan Thị Thuận cho biết bà đang nỗ lực mở rộng quy mô sản xuất lụa tơ sen, hướng tới việc đưa chất liệu đặc biệt này vươn ra thị trường quốc tế. Song song với đó, bà dành nhiều tâm huyết cho việc truyền dạy kỹ thuật cho lớp trẻ, nhằm bảo tồn và tiếp tục phát triển nghề truyền thống.

“Lụa tơ sen không chỉ là một sản phẩm, mà còn là câu chuyện của văn hóa và con người Việt Nam. Tôi mong những giá trị ấy sẽ được giữ gìn và tiếp nối qua nhiều thế hệ. Niềm vui nhất của tôi là hiện tôi đã truyền được tình yêu của mình sang cho lớp trẻ, nhiều cháu khi được bà khuyến khích, đã rất say mê” bà Thuận chia sẻ.