Sương sáo chính là món thạch đen, một thứ ăn vặt giải nhiệt được ưa chuộng ở thành phố trong những năm gần đây.
Sương sáo được làm từ cây sương sáo - giống cây thuộc họ hoa môi, chủ yếu mọc ở các nước Đông Á, nhất là Trung Quốc và Việt Nam. Đây là cây thân thảo có vòng đời ngắn. Lá mọc đối xứng, trong đó phiến lá có dạng hình trứng và thuôn dài ở ngọn, còn mép lá thì dày và xuất hiện nhiều hình răng cưa. Cây này có thể thu hoạch quanh năm, nhất là vào mùa mưa.
Người dân địa phương cho biết, cây sương sáo vốn mọc dại ở bìa rừng, sau đó được người dân mang về trồng ở hàng rào hay sau vườn để tiện thu hoạch.
Tại huyện Thạch An, Cao Bằng, người ta trồng sương sáo bằng cách dâm như trồng dây khoai lang. Sau khi thu hoạch, cây sương sáo sẽ được lưu gốc để chăm sóc, vun xới và thu hoạch tiếp vụ sau. Cây ưa đất ẩm thuộc loại đất thịt pha cát có tầng sâu dày, không lẫn đá. Người dân địa phương thường trồng trên đất nương rẫy và chăm sóc thường xuyên, một số địa phương canh tác tại ruộng.
Nếu chăm sóc tốt, một năm có thể thu hoạch 2 lần vào tháng 6 và tháng 10. Thời điểm thu hoạch khi cây xuất hiện nụ hoa ở ngọn là năng suất cao nhất. Khi đã ra hoa, chất lượng cây thạch sẽ không cao.
Cách làm thạch sương sáo khá đơn giản. Người ta đem lá sương sáo khô đi nấu với nước trong 3 - 4 tiếng cho nhừ hẳn, sau đó đem ra vò, lọc đi lọc lại lấy nước trong rồi đun sôi. Khi nước sương sáo sôi sẽ cho thêm đường để tạo vị ngọt rồi cho lửa bé liu riu, từ từ cho bột năng vào khuấy đều. Sau khoảng 30 - 45 phút khuấy đều tay, sương sáo được đổ vào khuôn, chờ nguội thì đem đi ủ lạnh.
Trên thị trường, sương sáo được bán theo hộp, mỗi hộp 300g có giá 30.000-45.000 đồng. Ngoài sương sáo làm sẵn, trên sàn thương mại điện tử còn bán lá sương sáo khô, với giá 150.000 đồng/kg. Sương sáo có thể ăn với với sữa tươi đường đen, ăn với nước đường, sương sáo hạt é nước cốt dừa, chè sen sương sáo, tào phớ sương sáo trân châu...
Không chỉ ngon miệng, sương sáo còn có nhiều công dụng đối với sức khỏe:
Thanh nhiệt, giải độc cơ thể
Đây là công dụng nổi tiếng nhất của cây sương sáo. Do có tính mát, nên cây sương sáo giúp giải nhiệt, làm dịu cơn khát và thanh lọc cơ thể hiệu quả trong những ngày hè nóng bức. Đặc biệt, trong những ngày hè nóng bức, sương sáo làm từ loại thảo mộc này là thức uống lý tưởng để giải nhiệt, chống nóng trong và ngoài cơ thể.
Tốt cho hệ tiêu hóa
Thạch sương sáo chứa rất nhiều chất xơ và tốt cho hệ tiêu hóa. Ngoài ra, việc ăn thạch sương sáo đen có thể giúp trung hòa hệ tiêu hóa sau hơn 12 giờ khi đang ở chế độ nhịn ăn.
Điều trị đau cổ họng
Một số hợp chất có trong thạch sương sáo có tác dụng chữa đau họng một cách hiệu quả. Đau họng là một tình trạng phổ biến thường xảy ra ở cả người lớn và trẻ em. Để giúp giải quyết tình trạng này, một ly nước giải khát làm từ thạch sương sáo có thể giúp làm dịu cơn đau họng nhanh chóng. Đây cũng là một trong những biện pháp khắc phục đau họng tại nhà được nhiều người áp dụng.
Giúp trị táo bón
Vì thạch sương sáo đen rất giàu chất xơ nên nó rất tốt cho hệ tiêu hóa. Vì vậy, loại thạch này giúp điều trị táo bón một cách tự nhiên. Nếu bạn đang mắc phải tình trạng này, nên thêm thạch sương sáo đen vào chế độ ăn uống hàng ngày để thấy được hiệu quả không ngờ của nó.
Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường
Chất xơ hòa tan trong cây sương sáo có khả năng làm chậm quá trình hấp thu đường từ thức ăn vào máu, giúp ổn định đường huyết sau bữa ăn và ngăn ngừa tăng đường huyết đột ngột.
Một số nghiên cứu cũng cho thấy cây sương sáo có thể giúp cải thiện độ nhạy insulin, giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn trong việc đưa đường từ máu vào tế bào. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sương sáo không phải là thuốc chữa bệnh tiểu đường mà chỉ có khả năng hỗ trợ kiểm soát đường huyết và giảm nguy cơ biến chứng.
Tốt cho sức khỏe tim mạch
Cây sương sáo có chứa chất pectin - một loại chất xơ hòa tan, có khả năng giảm cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL) trong máu. Điều này giúp ngăn ngừa sự hình thành các mảng xơ vữa trong động mạch, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành và đột quỵ.