Để tìm lời giải cho phong tục "thiên táng" đầy bí ẩn này, chúng tôi đã có cuộc hành trình qua nhiều buôn làng của người Giẻ Triêng. Hầu hết các làng mà chúng tôi đi qua, theo lời kể của những người lớn tuổi, xưa kia đều có tục táng treo nhưng sau giải phóng, những tập tục này đã vơi dần và mất hẳn ở nhiều làng. Hiện những ngôi mộ treo trong các khu rừng rậm chỉ còn ghi nhận ở làng Biên Loong, Đak Xay, Dục Lang và Vai Trang, xã Đắk Long, huyện Đắk Glei (Kon Tum).
Hầu hết những người lớn tuổi mà chúng tôi có dịp tiếp cận đều trả lời phong tục này đã có từ lâu lắm rồi, không biết từ thời nào, đời nào. Chỉ biết rằng, các thế hệ người Giẻ Triêng sinh ra và lớn lên trong buôn làng đã thấy tập tục này có rồi.
 |
| Dấu tích tục táng treo còn sót lại tại một khu “rừng ma” của người Giẻ Triêng ở Kon Tum. |
Duy chỉ có già làng Vai Trang, xã Đắk Long, huyện Đắk Glei (Kon Tum), là cụ A Jáp, có cách lý giải về tập tục táng treo của dân tộc mình. Ở cái tuổi ngoài 90, theo quy luật tự nhiên con người phải già yếu, trí nhớ suy giảm nhưng cụ A Jáp thân hình vẫn quắc thước, cường tráng, tinh thần minh mẫn và là nhân chứng sống của buôn làng trải qua nhiều thời kỳ thay đổi.
Khi tôi đặt vấn đề về tục chôn người kỳ lạ của dân tộc Giẻ Triêng, già làng A Jáp vẫn ngồi trầm ngâm như một một pho tượng đặt vững chãi giữa nhà rông của các tộc người Tây Nguyên. Cụ đang lần lại trong trí nhớ một điều gì đó rất xa xôi, huyền bí nhất của dân tộc người Giẻ Triêng. Tôi biết, cụ đang chạm trí nhớ vào một sự linh thiêng nhất của dân tộc mình, trông cụ có phần phảng phất lo lắng.
 |
| Ngày nay, tục táng treo của người Giẻ Triêng không còn. |
Thế rồi, sau những phút giây hồi hộp chờ đợi, lòng tôi sướng rơn khi giọng già làng A Jáp ồm ồm cất lên từng tiếng chắc chắn, dõng dạc như hình ảnh một người tù trưởng mà tôi từng bắt gặp trong những áng sử thi kỳ vĩ của người Êđê, Bana trên vùng đất cao nguyên này. “Anh đã từ xa tới đây, nhiệt tình như vậy già làng tôi cũng không muốn giấu điều gì. Chỉ có điều, nghe xong chuyện rồi nhà báo đừng bắt tôi phải dẫn vào khu “nhà ma” đó. Tôi già rồi, sợ con ma về bắt đi lắm!...” – già làng A Jáp lo lắng.
Sau ngậm nước đặc quánh sóng sánh vàng được nấu từ lá cây lấy ở rừng về, già làng A Jáp chậm rãi kể lại cho tôi nghe một câu chuyện kỳ thú để lý giải tập tục táng treo của người Giẻ Triêng ở Bắc Tây Nguyên.
Tương truyền rằng, chẳng biết từ thời nào, trong cộng đồng người Giẻ Triêng có hai anh em trai khôi ngô, tuấn tú và thông minh nhất buôn làng. Thế nhưng, cuộc đời cả hai sớm gặp bất hạnh khi cha mẹ lần lượt qua đời. Hai anh em phải đi làm thuê mọi công việc để có gạo, bắp sống qua ngày.
 |
| Những chiếc quan tài táng treo trên mặt đất đầy bí ẩn của người Giẻ Triêng. |
Đến tuổi trưởng thành, vốn bản tính thông minh và bản lĩnh hơn người, hai anh em quyết chí làm ăn để trở thành những người tù trưởng giàu có nhất buôn làng. Người anh tạm biệt em ra đi theo hướng biên giới làm nghề buôn bán tận bên Lào. Người em ở nhà chăm chỉ cuốc nương tỉa bắp, gieo lúa, vào rừng săn thú về thuần phục.
Chẳng mấy chốc, cả hai anh em đều trở nên giàu có, tiếng tăm lừng lẫy khắp các làng gần xa khiến cộng đồng phải nể phục. Để xem ai giàu hơn ai, một hôm người anh đưa ra đề nghị thi làm nhà mà tường phải bọc bằng da trâu, nếu ai bọc được nhiều thì người đó giàu hơn, sẽ là người chiến thắng.
Đến hẹn, người anh cậy mình có nhiều trâu nên hùng hổ giết thịt và cắt từng mảng da trâu lớn treo đầy vào cây lồ ô đã được dựng sẵn. Người em chỉ giết một con trâu, khéo léo dùng dao lột mỏng da, kéo căng da để phủ lên được nhiều hơn. Nhờ biết cách căng miếng da trâu mà người em đã giành chiến thắng.
Người anh thua cuộc, từ đó tính ghen tức nổi lên, tình cảm anh em bị rạn nứt nghiêm trong. Người anh kéo một nửa dân làng đến vùng biên giới Việt – Lào ngày nay lập làng, buôn bán và nhanh chóng trở nên giàu có. Thế nhưng, chẳng bao lâu, làng bị một bộ tộc hung dữ ập tới cướp bóc, giết sạch không còn một ai.
Những người đi theo người em tìm đến một con suối có nhiều lau lách thì dừng lại lập nên làng Vai Trang ngày nay. Từ đó về sau, làng Vai Trang lấy trồng trọt và chăn nuôi làm nghề chính, sống đoàn kết, yêu thương, hòa thuận với các dân làng khác trong vùng.
Nhớ công ơn người thủ lĩnh đức độ, tài cao, hết mực thương yêu, giúp đỡ người nghèo nên khi người em qua đời, dân làng khóc lóc thảm thiết suốt nhiều ngày liền mà không ai nỡ chôn thủ lĩnh của mình xuống đất. Họ đã nghĩ ra cách treo chiếc quan tài lên cây để không thú rừng nào có thể ăn thịt được, khi nhớ thì có thể ra đó thăm viếng. Và họ tin rằng, làm như vậy linh hồn của người thủ lĩnh sẽ bảo vệ, che chở cho dân làng.
Xuất phát từ tín ngưỡng đó, sau này những gia đình giàu có, quyền lực và nhiều địa vị trong cộng đồng khi có người qua đời đều đặt người chết vào quan tài rồi đem vào khu rừng rậm rạp để treo trên cây hoặc treo trên bốn cọc gỗ được đóng chắc chắn xuống đất.
Sau ngày đất nước giải phóng, được sự tuyên truyền của cán bộ địa phương và bộ đội biên phòng, nhất là trâu bò của người dân không còn nhiều để làm lễ “cúng ma” mời buôn làng tới ăn uống, chia buồn mỗi khi có người chết, tập tục táng treo ngày nay đã không còn. Nhưng với người Giẻ Triêng, “thiên táng” vẫn là một sự linh thiêng, kỳ bí và ẩn chứa nhiều nỗi niềm thuộc về tâm linh, tín ngưỡng.
BÀI ĐANG ĐỌC NHIỀU