Những truyền thuyết ly kỳ
Một trong những truyền thuyết phổ biến nhất về thân thế của Càn Long lưu truyền trong các câu chuyện dân gian, các bộ tiểu thuyết, dã sử chính là giả thuyết Càn Long là con cháu dòng họ Trần ở Hải Ninh, Chiết Giang. Chuyện kể rằng, vào ngày 13 tháng 8 năm Khang Hy thứ 50, tức năm 1711, phủ của Ung Thân Vương, người sau này trở thành Hoàng đế Ung Chính, trở nên nhộn nhịp vui vẻ lạ thường. Hôm đó, Hoàng tử Ung Chính có thêm một đứa con.
Cùng trong ngày hôm đó, nhà họ Trần ở Hải Ninh cũng có thêm một đứa trẻ. Nhà họ Trần ở đây chính là chỉ Trần Thế Quán, hay còn gọi là Trần Các Lão, một người từng làm quan dưới thời Khang Hy và có quan hệ cực kỳ mật thiết với hoàng tử thứ 4, Ung thân vương Ung Chính.
Lúc bấy giờ, Vương phi của hoàng tử Ung Chính và vợ của Trần Các Lão đều mang thai. Không lâu sau đó, cả hai người cùng sinh vào một ngày, Vương phi của Ung Chính sinh ra một công chúa còn vợ của Trần thì sinh ra một đứa con trai. Ung Chính nghe nói con trai của Trần Các Lão sinh cùng ngày với công chúa của mình mới lệnh cho Trần mang con con vào vương phủ của mình để xem mặt. Lệnh của vương gia không thể không nghe, Trần Các Lão không còn cách nào khác đành phải mang con của mình đưa vào vương phủ.
Tuy nhiên, khi đứa bé được trả về cho nhà họ Trần thì ban đầu là con trai giờ lại hóa thành con gái. Làm quan đã nhiều năm, hiểu được rằng nếu nói ra chuyện này thì cả họ có thể bị giết sạch, Trần Các Lão đành phải im lặng, “ngậm bồ hòn làm ngọt”. Ít lâu sau đó, Trần Các Lão chán nản, cáo lão về quê. Đứa con trai nhà họ Trần bị đánh tráo vào phủ Ung Chính sau này chính là Hoàng đế Càn Long.
Chuyện vua Càn Long là con trai của Trần Các Lão chứ không phải là con của Hoàng đế Ung Chính ngày càng được nhiều bộ dã sử và tiểu thuyết sử dụng như một tư liệu “chính thống”. Năm 1925, bộ sách “Thanh cung thập tam triều diễn nghĩa” của Hứa Tiếu Thiên khi viết về thân thế của vua Càn Long có chép: Càn Long vốn là con trai của Trần Các Lão ở Hải Ninh, Chiết Giang.
Sau bị Ung Chính dùng kế đánh tráo về làm con trai của mình. Càn Long lớn lên, biết được sự thực này từ miệng người vú nuôi của mình. Vì vậy, sau đó Càn Long mới mượn cớ vi hành phía Nam để đi Hải Ninh thăm cha mẹ đẻ của mình. Do vợ chồng Trần Các Lão đã qua đời từ lâu nên Càn Long chỉ còn cách đến trước mộ của hai người, dùng màn vàng che lại rồi làm lễ bái lạy tổ tiên.
Cho tới những năm gần đây, Kim Dung lại một lần nữa đưa truyền thuyết này vào bộ tiểu thuyết nổi tiếng “Thư kiếm ân cừu lục” của mình. Toàn bộ câu chuyện xảy ra trong bộ tiểu thuyết này đều xoay quanh thân thế thực sự của vua Càn Long. Không chỉ có vậy, trong tác phẩm Kim Dung còn sáng tạo nên nhân vật công tử thứ 3 của Trần Các Lão, cũng tức là người em ruột của Càn Long trong dân gian – Trần Gia Lạc. Theo những gì Kim Dung viết trong tác phẩm của mình thì đứa em trai của Càn Long sau này đã trở thành Tổng đàn chủ của Hồng Hoa Hội, tổ chức lấy mục tiêu chống lại nhà Thanh phục hồi nhà Hán.
Để củng cố cho giả thuyết Càn Long không phải là con của Ung Chính mà cũng không thuộc dòng dõi người Mãn, các truyền thuyết dân gian, các bộ dã sử, tiểu thuyết còn đưa ra những bằng chứng được cho là “cực kỳ thuyết phục”. Đầu tiên là việc Càn Long 6 lần tuần du Giang Nam thì có tới 4 lần tới Hải Ninh, Chiết Giang và cả 4 lần đó đều ở trong khu vườn riêng của gia đình Trần Các Lão gọi là Ngung Viên. Càn Long còn đổi tên Ngung Viên của khu vườn này thành An Lan Viên (nghĩa là khu vườn yên bình).
Người ta cho rằng nếu như không phải có một mối liên hệ đặc biệt với nhà họ Trần thì việc Càn Long liên tục tìm đến nơi đây rất khó giải thích.
Thứ hai là trong phủ của họ Trần ở Hải Ninh có hai tấm hoành phi do các vua nhà Thanh chính tay ban tặng. Trên hai tấm hoành phi này lần lượt viết 5 chữ: “Ái nhật” và “Xuân Huy Đường”. Cả năm chữ này đều có nguồn gốc từ điển tích trong bài thơ “Du tử ngâm” của một nhà thơ đời Đường thể hiện tình yêu thương dành cho mẹ. Trong văn chương, hai từ “xuân huy” cũng nhằm để chỉ cha mẹ. Vì vậy, nếu như Càn Long không phải là con của Trần gia, vì sao lại tặng cho nhà họ Trần bức hoành phi với ba chữ “Xuân Huy Đường”.
Một chứng cứ khác là việc Ung Chính khi còn làm hoàng tử không có nhiều con. Khi đó, ngôi vị thái tử đã bị Khang Hy hai lần phế bỏ và vẫn chưa quyết định chọn ai. Để tranh thủ ngôi vị thái tử, Ung Chính đã không từ thủ đoạn nào để đem đứa con gái của mình đổi thành một hoàng tử. Việc Ung Chính sau này lên được ngôi thái tử, trở thành Hoàng đế nhà Thanh chính là nhờ việc Khang Hy nhìn thấy Càn Long mặt mũi sáng sủa, cho rằng có thể trở thành người kế thừa xuất sắc ngai báu của mình mới truyền ngôi lại cho cha của Càn Long là Ung Chính.
Bằng chứng thứ 4 là việc cô công chúa bị Ung Chính đưa trả về cho Trần Các Lão sau này lớn lên đã được gả cho gia đình một trọng thần trong triều đình, Tưởng Phổ, con trai của đại học sỹ Tưởng Đình Tích. Tưởng Phổ nhờ vậy cũng rất được hoàng đế sủng ái, phong tới chức Đại học sỹ. Sau này, những người dân địa phương còn đặt tên cho tòa lầu nơi vợ chồng Tưởng Phổ chung sống là “Lầu Công Chúa”.
Một bằng chứng nữa là việc dòng họ Trần trong suốt triều đại nhà Thanh tồn tại là dòng họ nổi tiếng về khoa bảng và được các Hoàng đế triều Thanh sủng ái vô cùng. Từ thời Trần Các Lão đã làm quan to cực phẩm. Nhiều người nói rằng là vì Ung Chính muốn “bù đắp” cho ông ta. Rồi đến thời con cháu của Trần Các Lão là Trần Sùng Lễ đỗ tiến sỹ được vua Quang Tự cho gọi vào cung gặp mặt. Biết rằng Trần Sùng Lễ là con cháu họ Trần, Quang Tự cười mỉm nói: “Người đã làm vững thêm danh tiếng của nhà họ Trần”. Và chẳng bao lâu sau đó, Trần Sùng Lễ đã được phong tới chức Diêm Vận Sứ, chức quan chuyên lo việc buôn bán muối trong cả nước dù tuổi còn rất trẻ. Nếu như không có mối quan hệ đặc biệt giữa Ung Chính, Càn Long và Trần gia thì làm sao Trần Sùng Lễ lại nhận được nhiều đặc ân như vậy?
Trong rất nhiều giả sử và truyền thuyết còn nói, Càn Long tự biết rằng mình là người Hán chứ không phải là người Mãn vì vậy khi ở hậu cung thường thích mặc quần áo theo phong tục của người Hán. Càn Long còn rất thích hỏi những người hầu cận xung quanh mình xem mình có giống như một người Hán hay không? Có lần khi Càn Long hỏi như vậy, một cận thần của Càn Long vội vàng quỳ xuống nói: “Đối với người Hán, Hoàng thượng giống như người Hán còn đối với người Mãn thì lại không giống”. Càn Long nghe câu nói ấy của vị đại thần trầm ngâm rất lâu sau đó vẫn không nói gì. Từ đó về sau Càn Long không bao giờ đề cập đến việc này nữa
Tuy nhiên thân thế của vị hoàng đế nổi tiếng bậc nhất Thanh triều này lại luôn là một bí ẩn đối với hậu thế.
Mẹ của vua Càn Long là ai?
Cuốn “Vĩnh Hiến lục” của Tiêu Thích cũng từng viết: Ung Chính khi mới lên ngôi đã sắc phong Lạp thị là Hoàng hậu, Niên thị làm Vi Quý phi, Lý thị làm Tề phi, còn Tiền thị làm Hy phi. Vị Hy phi này chính là mẫu thân của Càn Long.
Tuy nhiên Hy phi lại có xuất thân đặc biệt. “Mãn học nghiên cứu” tập II khẳng định: Tiền thị tiến cung vào năm Khang Hy thứ 49, nhưng không được sắc phong bất kỳ danh vị nào, tới mấy năm sau mới được đưa vào Ung vương phủ của Tứ hoàng tử (Ung Chính sau này).Nói cách khác, trước khi trở thành thiếp của Ung Chính, mẹ của Càn Long đã từng nằm trong hậu cung của Khang Hy.
Năm Càn Long thứ 60, Càn Long nhường ngôi cho Thái tử, lên làm Thái thượng hoàng, chuyển vào Gia Khánh điện. Tính đến năm đó, thời gian tại vị của Càn Long đúng bằng Khang Hy (61 năm).
Nhiều người cho rằng việc chủ động nhường ngôi này là vì Càn Long không muốn bất kính với tổ phụ (ông nội).
Trong khi đó, thời gian Càn Long tại vị còn dài hơn so với Ung Chính. Như vậy có thể thấy, tình cảm của vị hoàng đế này đối với Khang Hy còn khăng khít hơn với phụ thân của mình.Sau khi lên ngôi, Càn Long đã đổi tên Ung vương phủ năm xưa thành Ung Hòa cung để thờ phụng tổ phụ Khang Hy. Tháng giêng hằng năm, Hoàng đế đều đến nơi này thắp hương tế lễ để bày tỏ lòng thành.
Vào năm 80 tuổi, Càn Long khi đến Ung Hòa cung thắp hương đã làm một bài thơ. Trong đó có một câu thơ đầy ẩn ý: “Đáo tư mỗi ức ngã sinh sơ” (nhớ lại lúc ta sinh tại nơi này).Ý thơ này chính là sự hồi tưởng của Càn Long về tuổi thơ được Khang Hy nuôi dưỡng tại nơi này.
Nếu giả thiết trên là sự thật, thì việc truyền ngôi cho Ung Chính chẳng qua chỉ là một quân cờ “trung gian” để Khang Hy đường đường chính chính trao Đại Thanh vào tay con trai của mình là Hoàng đế Càn Long mà thôi.
Tuy nhiên việc Càn Long có thực là con ruột của Khang Hy hay không, cho tới nay vẫn chỉ là suy đoán của hậu thế!