"Chuyện có vẻ rất xấu, rất tệ", nhà phân tích an ninh Vipin Narang nói với BBC về cuộc đụng độ chết người giữa binh sĩ Ấn Độ và Trung Quốc ở Ladakh vào tối 15/6.
Cuộc va chạm nghiêm trọng nhất trong gần nửa thế kỷ đã khiến 20 binh sĩ Ấn Độ thiệt mạng. Ấn Độ nói cả hai bên đều chịu thương vong tuy nhiên Trung Quốc chưa xác định thiệt hại bên phía họ.
"Một khi xảy ra thương vong, việc giữ mọi thứ yên ắng trở nên khó khăn với cả hai bên. Giờ đây, áp lực từ công chúng cũng là biến số", tiến sĩ Narang, giảng dạy về an ninh tại Viện Công nghệ Massachusetts, nói.
"Quy mô, phạm vi và sự gia tăng áp lực ở biên giới dường như chưa từng có", ông nhận định.
 |
| Ấn Độ và Trung Quốc đã nhiều năm đối đầu ở biên giới. Ảnh: Reuters.Leo thang bất thường |
Hai nước láng giềng - đều sở hữu vũ khí hạt nhân - có lịch sử đối đầu và các yêu sách lãnh thổ chồng chéo dọc theo hơn 3.440 km Đường Kiểm soát Thực tế (LAC). Biên giới Ấn - Trung là tuyến biên giới trên bộ chưa phân định xong dài nhất thế giới.
Lực lượng tuần tra biên giới của hai bên thường xuyên va chạm, dẫn đến những vụ ẩu đả nhưng chưa từng xảy ra nổ súng trong bốn thập kỷ qua, theo BBC. Đó là lý do tại sao cuộc đụng độ mới nhất, xảy ra sau nhiều tháng căng thẳng, đã khiến nhiều người bất ngờ.
"Đó là một sự leo thang bất thường", Shashank Joshi, biên tập viên quốc phòng tại tạp chí The Economist, nói. "Không có phát súng nào trong 45 năm, và rồi ít nhất 20 binh sĩ đã thiệt mạng trong một buổi tối vì ném đá và đánh nhau bằng gậy gộc".
Đầu tháng 5, các lực lượng Trung Quốc đã dựng lều, đào hào và di chuyển các thiết bị hạng nặng đến vài km bên trong nơi được Ấn Độ tuyên bố lãnh thổ tại thung lũng Galwan ở Ladakh.
Ajai Shukla, nhà phân tích quốc phòng hàng đầu của Ấn Độ, nói Trung Quốc đã chiếm được 60 km2 lãnh thổ do Ấn Độ kiểm soát tại khu vực này trong một tháng qua. Ấn Độ tuyên bố Trung Quốc đã chiếm đóng tổng cộng 38.000 km2 lãnh thổ của họ.
Trước đó, Ấn Độ xây dựng một con đường dài hàng trăm km kết nối với một căn cứ không quân nằm ở địa bàn núi cao mà họ đã cho hoạt động trở lại vào năm 2008.
 |
| Con đường mà Ấn Độ xây dựng. Ảnh: Press Information Bureau. |
Thông tin chi tiết về việc cuộc giao tranh hôm 15/6 diễn ra thế nào vẫn còn mơ hồ.
Ấn Độ và Trung Quốc đang cáo buộc nhau vi phạm đồng thuận trong việc tôn trọng LAC ngăn cách hai bên tại Thung lũng Galwan.
Ấn Độ nói hai bên đã xem xét các kênh quân sự và ngoại giao để làm xuống thang căng thẳng và các chỉ huy cấp cao đã có một "cuộc họp hữu ích" vào ngày 6/6. Họ đã đồng ý "về một quá trình xuống thang" và sau đó, các chỉ huy tại thực địa đã có một loạt cuộc họp để triển khai thỏa thuận này, Bộ Ngoại giao Ấn Độ cho biết.
Ấn Độ chỉ trích Trung Quốc "đơn phương cố thay đổi hiện trạng". Trong khi đó, Trung Quốc cáo buộc quân đội Ấn Độ "vi phạm" đồng thuận.
Nhiều cách lý giải động cơ
Ankit Panda, biên tập viên cao cấp của tạp chí The Diplomat, nói rằng cuộc khủng hoảng đang diễn ra "đã là một trong những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất giữa hai nước - chắc chắn kể từ cuộc đối đầu ở Doklam 2017 và có thể cả trước đó nữa".
Việc Trung Quốc xây dựng đường bộ đã dẫn đến cuộc đối đầu kéo dài 73 ngày vào năm 2017 tại khu vực ngã ba biên giới giữa Ấn Độ, Trung Quốc và Bhutan.
Tuy nhiên, hành vi của Trung Quốc lần này "rất khác so với những gì chúng ta đã thấy trong quá khứ", Shivshankar Menon, chuyên gia về Trung Quốc, cựu cố vấn an ninh quốc gia của Ấn Độ, nói.
 |
| Binh sĩ Trung Quốc và Ấn Độ tại biên giới năm 2006. Ảnh: Getty |
"Trung Quốc chiếm giữ các không gian mà họ chưa bao giờ chiếm giữ dọc theo LAC. Đây là dấu hiệu đáng lo ngại", ông Menon nói với The Wire, một trang tin trực tuyến độc lập.
Có nhiều cách lý giải về nguyên cớ phía sau các hành động của Trung Quốc tại khu vực.
Dưới góc độ chiến thuật, việc Delhi tăng cường cơ sở hạ tầng biên giới có thể đã khiến quân đội Trung Quốc hành động ở Ladakh. Hoặc đại dịch có thể đã giúp tạo ra vỏ bọc cho Trung Quốc hành động, đặc biệt là khi quân đội Ấn Độ trì hoãn các cuộc tập trận ở Ladakh vào tháng 3.
"Nhưng lần này rất căng thẳng và chưa kết thúc", tiến sĩ Narang nói.
 |
| Binh sĩ Ấn Độ tại khu vực biên giới với Trung Quốc. Ảnh: Getty. |
Ông Menon, cựu đại sứ Ấn Độ tại Trung Quốc, tin rằng Trung Quốc đang viện đến chủ nghĩa dân tộc hung hãn, do "những căng thẳng về kinh tế và các vấn đề trong nước".
"Bạn có thể thấy điều đó trong hành vi của họ ở Hoàng Hải, đối với Đài Loan, thông qua luật về Hong Kong, quyết liệt hơn trong vấn đề biên giới của Ấn Độ, một cuộc chiến thuế quan với Australia", cựu đại sứ Menon nhận định.
Cuộc chiến ngoại giao
Tối 16/6, Ấn Độ cho biết quân đội đã di chuyển khỏi địa điểm đụng độ. Các báo cáo ban đầu cho thấy các kênh quân sự đã có đang được sử dụng và cả hai bên đều không leo thang. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng hai nước đã đồng ý sẽ giải quyết xung đột thông qua đối thoại, trong khi Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi nói rằng Ấn Độ muốn hòa bình, nhưng có khả năng đáp trả phù hợp nếu bị khiêu khích.
Ông Joshi tin rằng hậu quả quan trọng nhất của cuộc đụng độ hôm 15/6 sẽ là "cuộc chiến ngoại giao rộng hơn và kéo dài".
"Trong 10 năm qua, cạnh tranh Trung - Ấn đã tăng dần, nhưng phần lớn vẫn ổn định", ông nói.
 |
| Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong hội nghị thượng đỉnh tại Vũ Hán, Trung Quốc, hồi tháng 4/2018. Ảnh: AFP. |
Ấn Độ và Trung Quốc cũng đã qua lại với nhau nhiều hơn. Thương mại song phương tăng 67 lần từ năm 1998 đến năm 2012 và Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ về hàng hóa. Sinh viên Ấn Độ đổ xô đến các trường đại học Trung Quốc. Hai bên tổ chức các cuộc tập trận quân sự chung.
"Giờ đây chúng ta có thể đang bước vào một thời kỳ mới của sự ngờ vực và đối kháng cao độ, cuốn trôi phần lớn sự thân thiện được thể hiện tại hội nghị thượng đỉnh Vũ Hán năm 2018", theo ông Panda.