Chanh yên còn có tên gọi khác là quả thanh yên, là loại quả không còn quá xa lạ với nhiều người. Chanh yên thuộc họ nhà cam quýt có tên khoa học là Citron được trồng ở rất nhiều nơi trên thế giới.
Ở Việt Nam, chanh yên được trồng nhiều nhất là ở Lạng Sơn, Lào Cai, Lâm Đồng, các tỉnh Tây Nguyên. Cây dạng bụi, quả màu vàng, kích cỡ quả to nhỏ khác nhau. Vỏ dày, sần sùi, có nhiều túi tinh dầu, ruột quả nhỏ, chua, hơi đắng.
Quả thanh yên có nhiều công dụng, ngoài cùi làm mứt, vỏ để chiết tinh dầu thì thanh yên còn được coi là 1 vị thuốc chữa ho đờm, chống viêm, giảm đau, điều trị huyết áp.
Với nhiều công dụng như vậy, chanh yên được nhân rộng trồng khắp mọi miền trong cả nước nên hầu như ai cũng biết tới thứ quả này. Tuy nhiên chanh yên rừng thì ngược lại rất ít người biết bởi chanh yên rừng chỉ mọc ở miền núi cao trong những bản xa xôi và hầu như chỉ người dân trong bản mới biết.
Chanh yên rừng chỉ mọc ở miền núi cao trong những bản xa xôi và hầu như chỉ người dân trong bản mới biết. Ảnh Facebook Vanha
Chị Lượng ở Y Tý, Lào Cai kể: "Chanh yên rừng mọc ở những bản sâu. Chanh yên rừng ra hoa vào tháng 7 hàng năm tới khoảng tháng 9, 10 âm là chanh vào vụ chín. Hoa của chanh yên rừng cũng có màu trắng pha tím giống như chanh yên dưới xuôi, nhưng thơm hơn".
Đặc biệt chị Lượng cho biết, vì chanh yên mọc hoang dại tự nhiên nên năng suất thấp, có cây chỉ được vài quả, thậm chí có cây cả mùa chẳng được quả nào. Hơn nữa vì mọc tự nhiên không được chăm bón nên quả chanh yên rừng nhỏ hơn rất nhiều so với chanh yên dưới xuôi trồng đại trà.
Nếu thanh yên dưới xuôi trồng trong vườn được chăm tưới tốt, quả thường có kích cỡ trung bình (12-20) x (8-12) cm, thì chanh yên rừng chỉ nhỏ bằng nắm tay người lớn, có quả còn chỉ bằng quả trứng, vỏ sần hơn, lúc chín vỏ chuyển sang màu vàng sậm, nhiều quả bị rám vàng.
Chanh yên mọc hoang dại tự nhiên nên năng suất thấp, có cây chỉ được vài quả, thậm chí có cây cả mùa chẳng được quả nào. Ảnh facebook Vanha.
Tuy có mã ngoài xấu xí nhưng chanh yên rừng chứa hàm lượng tinh dầu vượt trội cao gấp nhiều lần chanh yên trồng nên tác dụng dược lý của chanh yên rừng cũng cao hơn. Đây cũng chính là yếu tố khiến chanh yên rừng trở thành mặt hàng hot được nhiều người lùng mua trong thời gian này.
Chi Hà, một đầu mối chuyên cung cấp sản phẩm sạch, đặc sản miền cao ở Thanh Xuân, Hà Nội kể: "Chanh yên rừng rất hiếm gặp, tới mùa mình thu mua nhiều nguồn từ người dân bản địa trên vùng cao mà cũng chỉ nhập được số lượng có hạn, 1 tuần 2 lần hàng về, mỗi lần được vài chục cân. Có lần còn không có chanh. Chị em thích chanh yên rừng bởi lượng tinh dầu trong chanh yên rừng nhiều, chanh cũng thơm hơn và công dụng chữa bệnh của chanh này cũng nổi trội hơn chanh yên thường".
Chị Hà cho biết, chanh yên rừng được các bà nội trợ săn mua về để ngâm đường mật ong chữa viêm họng, chị em còn mua chanh yên về làm đẹp như ép tinh dầu dưỡng tóc, dưỡng da đồng thời chanh yên rừng tính sát khuẩn cao trị mụn tốt.
Nước uống chanh yên có tính khử độc, lọc gan. Những món bánh, kem, cocktail,... dùng tinh dầu chanh yên hay mứt chanh yên để pha chế, chế biến thì sẽ có hương vị thực sự đặc biệt.
Chứa lượng tinh dầu vượt trội so với chanh yên thường, chanh yên rừng được chị em lùng mua ráo riết. facebook Vanha
"Với những công dụng tuyệt vời cộng thêm độ khan hiếm nên chanh yên rừng luôn có giá rất cao, dao động từ 75.000 – 90.000 đồng/kg tùy từng thời điểm. Mặc dù giá chanh yên rừng cao gấp 3, 4 lần chanh thường nhưng chị em vẫn săn mua. Thậm chí họ bảo, miễn mua được, giá cao thế nào không quá quan trọng".
Là người chuyên dùng chanh yên rừng ngâm mật ong, đường phèn chữa ho, chị Ngọc ở Đống Đa kể: "Chanh yên rừng thật sự dùng rất công hiệu nên năm nào tới mùa mình cũng nhờ người quen mua cho vài cân về ngâm để chữa ho cho trẻ con. Ngoài ra mình còn hay lấy vỏ chanh ép tinh dầu dưỡng tóc, dưỡng da cũng thích lắm".