Chiều 18/12 tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã tổ chức Hội thảo “Đánh giá kết quả hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội năm 2025 của Liên hiệp Hội Việt Nam và các Hội thành viên”.

Nội dung phản biện ngày càng phong phú, bám sát thực tiễn

Phát biểu khai mạc hội thảo, TSKH Phan Xuân Dũng - Chủ tịch VUSTA nhấn mạnh, hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội luôn được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng, xuyên suốt của VUSTA và các Hội thành viên. Năm 2025, toàn hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam triển khai nhiều thay đổi lớn về tổ chức và phương thức hoạt động theo chủ trương tinh gọn bộ máy, trong bối cảnh vừa có những thuận lợi mang tính đột phá, chiến lược lâu dài, vừa đối mặt với không ít khó khăn, thách thức của quá trình chuyển đổi mô hình tổ chức. Tuy nhiên, với tinh thần trách nhiệm cao trước Đảng, Nhà nước và đội ngũ trí thức cả nước, VUSTA cùng các Hội thành viên đã chủ động triển khai hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, đạt được những kết quả quan trọng, đáng ghi nhận

Thực tiễn năm 2025 cho thấy, VUSTA đã tham gia tích cực, có trách nhiệm vào nhiều nội dung lớn, có ý nghĩa chiến lược đối với sự phát triển của đất nước. Tiêu biểu là việc tổ chức các hội thảo góp ý Văn kiện Đại hội XIV của Đảng; tham gia góp ý sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013; phản biện, đóng góp ý kiến đối với nhiều dự thảo luật quan trọng như: Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), Luật Xây dựng (sửa đổi), Luật Đường sắt (sửa đổi)… Thông qua các hoạt động này, vai trò của Liên hiệp Hội Việt Nam tiếp tục được khẳng định là cầu nối quan trọng giữa đội ngũ trí thức, nhà khoa học với Đảng, Nhà nước và Quốc hội, góp phần nâng cao chất lượng xây dựng chủ trương, chính sách.

Các Hội, ngành toàn quốc và Liên hiệp Hội địa phương cũng có nhiều nỗ lực, sáng tạo trong triển khai hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Nội dung phản biện ngày càng phong phú, bám sát yêu cầu thực tiễn phát triển của từng ngành, lĩnh vực và địa phương. Nhiều ý kiến phản biện có giá trị lý luận và thực tiễn cao đã được các cơ quan soạn thảo ghi nhận, tiếp thu, qua đó góp phần hoàn thiện các văn bản, đề án, dự án quan trọng

Báo cáo tại hội thảo, Phó Trưởng ban Tư vấn, phản biện của VUSTA Lê Như Quân cho biết, hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội ngày càng được Liên hiệp Hội Việt Nam và các Hội thành viên coi trọng. Các Hội thành viên đã tập hợp được lực lượng chuyên gia giỏi về chuyên môn, giàu tâm huyết, sẵn sàng tham gia đóng góp ý kiến xây dựng các chủ trương, chính sách, chương trình, dự án với Đảng và Nhà nước. Trong năm 2025, Liên hiệp Hội Việt Nam đã chủ trì hoặc phối hợp với các Hội thành viên, tổ chức khoa học và công nghệ thực hiện 56 nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội, bao gồm 12 đề tài, 26 hội thảo và 18 nhiệm vụ đột xuất, cấp bách. Các ý kiến tư vấn, phản biện và giám định xã hội của VUSTA và các Hội thành viên được đánh giá cao và được tiếp thu trong quá trình hoàn thiện đề án.

Bên cạnh những kết quả đạt được, hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn, hạn chế trong hoạt động hiện nay. Theo các đại biểu, việc Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh có sự thay đổi, điều chỉnh đã gây nên sự bị động cho Liên hiệp Hội Việt Nam và các Hội thành viên trong việc triển khai nhiệm vụ. Một số đề án được gửi đến với thời hạn quá ngắn, không đủ thời gian tổ chức nghiên cứu, phản biện một cách bài bản, sâu sắc. Đặc biệt, cơ chế tài chính cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội còn nhiều bất cập. Dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung Thông tư số 11/TT-BTC đã được lấy ý kiến từ năm 2024, song đến nay vẫn chưa được ban hành, khiến định mức chi cho hoạt động này còn thấp, chưa tương xứng với công sức, trí tuệ và trách nhiệm của các nhà khoa học tham gia phản biện.

Yêu cầu về đạo đức và trách nhiệm xã hội của người phản biện ngày càng quan trọng

Từ góc nhìn học thuật và thực tiễn, TSKH Nghiêm Vũ Khải, nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, nguyên Phó Chủ tịch VUSTA đã chia sẻ những phân tích sâu sắc về vai trò của người phản biện trong bối cảnh kỷ nguyên số hóa và AI. Theo ông, phản biện khoa học ngày nay không chỉ dựa vào kinh nghiệm và trực giác nghề nghiệp, mà cần kết hợp có phương pháp giữa kinh nghiệm con người với phân tích dựa trên dữ liệu và công nghệ AI. Người phản biện cần có khả năng chuyển hóa kinh nghiệm thực tiễn thành hệ thống câu hỏi, giả thuyết và tiêu chí phản biện; đồng thời biết sử dụng công nghệ số như phương tiện kiểm chứng, tránh cả hai thái cực là tuyệt đối hóa kinh nghiệm cá nhân hoặc lệ thuộc máy móc vào thuật toán.

Cũng theo ông Khải, phản biện trong thời đại AI còn đòi hỏi năng lực đánh giá phê phán chính công nghệ và công cụ AI được sử dụng, từ nguồn dữ liệu, giả định mô hình đến các nguy cơ thiên lệch thuật toán. Đặc biệt, yêu cầu về đạo đức và trách nhiệm xã hội của người phản biện ngày càng trở nên quan trọng, nhất là đối với các kết luận có tác động lớn đến chính sách công và các nhóm xã hội dễ bị tổn thương. Việc kết hợp hài hòa giữa tư duy phản biện độc lập, kinh nghiệm chuyên môn và công nghệ số được xem là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng tư vấn, phản biện trong bối cảnh triển khai các chủ trương lớn hiện nay.

Để tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, TS Phạm Văn Tân - nguyên Phó Chủ tịch VUSTA đã đề xuất một số định hướng, giải pháp. Theo ông, VUSTA cần chủ động đề xuất hoàn thiện môi trường pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Đồng thời, cần đổi mới phương thức triển khai nhiệm vụ, tạo cơ hội công bằng để các Hội thành viên và đội ngũ nhà khoa học tham gia, phát huy trí tuệ tập thể.

Bên cạnh đó, TS. Phạm Văn Tân cho rằng, việc có cơ chế khuyến khích, đãi ngộ thỏa đáng đối với các chuyên gia, nhà khoa học tham gia phản biện là hết sức cần thiết, bởi đây là hoạt động khoa học mang tính đặc thù, đòi hỏi tri thức sâu rộng, kinh nghiệm phong phú và trách nhiệm xã hội cao. Chế độ thù lao cho các bài viết, tham luận cần được điều chỉnh phù hợp, thể hiện sự trân trọng đối với công sức và trí tuệ của đội ngũ trí thức.