Ngày 9/12 tại Hà Nội, Liên hiệp Hội Việt Nam (VUSTA) phối hợp với Hội Nữ trí thức Việt Nam đã tổ chức hội thảo "Trí thức Việt Nam đồng hành cùng tương lai Xanh" nhằm đánh giá đúng, phát huy vai trò của trí thức trong đồng hành cùng tương lai Xanh.

Dấu ấn đậm nét của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Chủ tịch VUSTA - PGS.TS Phạm Quang Thao nhấn mạnh: Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với khủng hoảng khí hậu, suy thoái tài nguyên và ô nhiễm môi trường, Việt Nam tiếp tục thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong thực hiện Chương trình nghị sự 2030, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, và đặc biệt là cam kết đạt Net Zero vào năm 2050.

Phó Chủ tịch Phạm Quang Thao cho rằng, đội ngũ trí thức Việt Nam luôn đóng vai trò then chốt với những đóng góp trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo, tư vấn chính sách và truyền cảm hứng cộng đồng. Những chuyển động mạnh mẽ về khoa học môi trường, năng lượng sạch, kinh tế tuần hoàn và công nghệ xanh trong thời gian qua có dấu ấn đậm nét của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ nước ta.

Nhằm ghi nhận và phát huy hơn nữa trí tuệ, trách nhiệm và sự sáng tạo của giới trí thức trong xây dựng một tương lai xanh và bền vững cho Việt Nam, VUSTA tổ chức hội thảo với ba mục tiêu lớn: Làm rõ đóng góp của trí thức trong nghiên cứu, ứng dụng, tư vấn và thực thi các chính sách môi trường, khí hậu và phát triển bền vững; Đề xuất các định hướng và giải pháp khoa học - công nghệ xanh phục vụ tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và mục tiêu trung hòa carbon; Tôn vinh vai trò của nữ trí thức, thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ và thế hệ trẻ trong công tác bảo vệ môi trường, quản trị tài nguyên và xây dựng xã hội xanh hiện đại.

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Trần Đại Lâm, Viện trưởng Viện Vật liệu Việt Nam, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cho biết, Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với cam kết mạnh mẽ đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, chuyển dịch quyết liệt sang công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn để phù hợp xu thế toàn cầu và trở thành điểm đến hấp dẫn của chuỗi cung ứng công nghệ xanh thế giới.

Chính phủ xác định ba định hướng lớn: Phát triển công nghệ sạch, ưu tiên sản xuất ít phát thải, tiết kiệm năng lượng, loại bỏ dần công nghệ lạc hậu, áp dụng chuyển đổi số và AI giám sát môi trường, khuyến khích doanh nghiệp đổi mới bằng thuế xanh, tín dụng xanh; Đẩy mạnh năng lượng tái tạo với trọng tâm điện gió ngoài khơi, điện mặt trời, sinh khối, hydro xanh; đồng thời xây dựng lưới điện thông minh và chuỗi công nghiệp năng lượng tái tạo; Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn theo nguyên tắc 3R (Reduce - Reuse - Recycle) trong quản lý chất thải và bảo vệ môi trường.

Với vai trò cơ quan nghiên cứu đầu ngành, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đang tiên phong triển khai nhiều hướng nghiên cứu có tác động trực tiếp đến tăng trưởng xanh. Nổi bật là mô hình tuần hoàn xử lý bùn thải chăn nuôi thành biogas phát điện và phân bón hữu cơ tại Tây Nguyên (Chương trình Tây Nguyên 3), vừa giảm phát thải khí nhà kính, vừa tạo sinh kế cho người dân. Viện cũng ứng dụng mạnh mẽ viễn thám, GIS, IoT giám sát không gian xanh đô thị và quy hoạch bền vững.

Trong lĩnh vực năng lượng, Viện tập trung nghiên cứu pin natri-ion, pin thế hệ mới, vật liệu perovskite, công nghệ điện gió ngoài khơi, chuyển hóa sinh khối, thu giữ và tận dụng CO₂. Đồng thời phát triển công nghệ tái chế nhựa, pin, chất thải điện tử và ứng dụng đánh giá vòng đời sản phẩm (LCA) để tối ưu mô hình tuần hoàn. PGS.TS Trần Đại Lâm khẳng định: Công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn là trụ cột phát triển bền vững. Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cam kết giữ vai trò tiên phong, đóng góp thiết thực cho mục tiêu tăng trưởng xanh và phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của đất nước.

Cần khai thác giá trị truyền thống “thuận thiên”

Theo TS Lê Công Lương, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Khoa học và Hợp tác quốc tế VUSTA, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực hàng đầu để thực hiện thành công chuyển đổi xanh.

Nhằm hiện thực hóa định hướng này, TS Lê Công Lương đề xuất 5 giải pháp trọng tâm: Hoàn thiện thể chế, chính sách, bao gồm cơ chế ưu đãi thuế, tín dụng xanh và đổi mới quản lý nhiệm vụ KH&CN để khuyến khích nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ xanh, sạch; tăng cường đầu tư và huy động nguồn lực xã hội cho KH&CN xanh. Nhà nước ưu tiên ngân sách cho các lĩnh vực then chốt như năng lượng tái tạo, công nghệ xử lý chất thải, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đầu tư qua các quỹ đổi mới sáng tạo và hợp tác công – tư; phát triển nguồn nhân lực và đội ngũ trí thức KH&CN chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu liên ngành và làm chủ công nghệ mới; thúc đẩy chuyển đổi số và đổi mới mô hình quản lý thông qua ứng dụng AI, dữ liệu lớn để nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên, năng lượng và giám sát phát thải; , tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp thu, chuyển giao công nghệ xanh tiên tiến và huy động nguồn lực tài chính, kỹ thuật.

TS Lương cho rằng, với việc triển khai đồng bộ 5 giải pháp trên, với sự chỉ đạo thống nhất của Nhà nước và sự tham gia tích cực của doanh nghiệp, đội ngũ trí thức và toàn xã hội, sẽ góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển xanh, bền vững, hướng tới cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Tại hội thảo, GS.TS Từ Thị Loan - nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn học, nghệ thuật Việt Nam bày tỏ, chuyển đổi xanh không chỉ là vấn đề công nghệ mà chịu chi phối sâu sắc bởi ba nhóm yếu tố thể chế, xã hội và văn hóa.

Về thể chế, cần hệ thống pháp luật nhất quán, cơ chế tài chính xanh (thuế carbon, trái phiếu xanh, tín chỉ carbon) và năng lực quản trị liên ngành mạnh để chính sách không rơi vào hình thức. Về xã hội, nhận thức cộng đồng, phong trào môi trường và giảm bất bình đẳng trong tiếp cận công nghệ xanh là động lực quan trọng. Về văn hóa, cần khai thác giá trị truyền thống “thuận thiên”, sống hài hòa với tự nhiên để vượt qua thói quen tiêu dùng nhanh, dùng một lần.

GS.TS Từ Thị Loan đề xuất 6 giải pháp đột phá: Thành lập Hội đồng điều phối liên ngành về phát triển bền vững do Phó Thủ tướng đứng đầu với thẩm quyền mạnh; Xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia liên thông và công khai minh bạch; Tăng trách nhiệm giải trình đa chiều (Quốc hội, Mặt trận, báo chí, cộng đồng); Lồng ghép tiêu chí bền vững vào toàn bộ chu trình chính sách; Đào tạo công chức liên ngành và luân chuyển cán bộ; Tạo cơ chế tham gia thực chất của doanh nghiệp, người dân và chuyên gia.

Đặc biệt, GS.TS Từ Thị Loan khẳng định vai trò phản biện xã hội của trí thức khoa học xã hội - nhân văn là không thể thay thế trong giám sát, hoàn thiện chính sách môi trường, làm cầu nối Nhà nước - doanh nghiệp - người dân, đồng thời đặt con người vào trung tâm các quyết sách xanh. Chỉ khi thể chế đổi mới, phối hợp liên ngành hiệu quả và phát huy tiếng nói trí thức nhân văn, Việt Nam mới có thể thực hiện thành công mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.

Cũng tại hội thảo, các đại biểu đã sôi nổi thảo luận, đánh giá vai trò của trí thức trong các vấn đề: Trí thức và khoa học môi trường trong kỷ nguyên chuyển đổi xanh; trí thức trong công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và đổi mới sáng tạo vì tượng lai xanh; Kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và mô hình doanh nghiệp bền vững; trí thức trong quy hoạch và phát triển đô thị xanh - hướng tới các thành phố xanh và thông minh; trí thức trong nông nghiệp sinh thái - nông thôn xanh và phát triển bền vững; Giáo dục và truyền thông xanh; vai trò của thế hệ trẻ. Công nghệ xanh trong thời gian qua có dấu ấn đậm nét của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ nước ta….